Производная показательной и логарифмической функции
На странице Определение производной
мы вывели формулы производной экспоненциальной функции
\(y = {e^x}\) и функции натурального логарифма \(y = \ln x\).
Ниже мы рассмотрим показательную и логарифмическую функцию с произвольным основанием и получим выражения для их производных.
Производная логарифмической функции
Начнем с производной логарифмической функции \(y = {\log _a}x\), где основание \(a\) больше нуля и не равно единице: \(a>0\), \(a \ne 1\).
Согласно определению производной, дадим аргументу \(x\) приращение \(\Delta x>0\),
причем предположим, что \(x + \Delta x>0\). Логарифмическая функция получит соответствующее приращение \(\Delta y\),
равное
\[\Delta y = {\log _a}\left( {x + \Delta x} \right) - {\log _a}x.\]
Разделим обе части равенства на \(\Delta x\):
\[
{\frac{{\Delta y}}{{\Delta x}} = \frac{1}{{\Delta x}}\left[ {{{\log }_a}\left( {x + \Delta x} \right) - {{\log }_a}x} \right] }
= {\frac{1}{{\Delta x}}{\log _a}\frac{{x + \Delta x}}{x} }
= {\frac{1}{{\Delta x}}{\log _a}\left( {1 + \frac{{\Delta x}}{x}} \right).}
\]
Обозначим \(\large\frac{{\Delta x}}{x}\normalsize = \large\frac{1}{n}\normalsize\).
Тогда последнее соотношение можно переписать в виде
\[
{\frac{{\Delta y}}{{\Delta x}} = \frac{1}{{\Delta x}}{\log _a}\left( {1 + \frac{{\Delta x}}{x}} \right) }
= {\frac{1}{x} \cdot n\,{\log _a}\left( {1 + \frac{1}{n}} \right).}
\]
Используя свойство логарифма степенной функции, получаем:
\[\frac{{\Delta y}}{{\Delta x}} = \frac{1}{x}{\log _a}{\left( {1 + \frac{1}{n}} \right)^n}.\]
Полагая \(\Delta x \to 0\) (в этом случае \(n \to \infty\)), находим предел отношения приращений,
т.е. производную логарифмической функции:
\[
{\lim\limits_{\Delta x \to 0} \frac{{\Delta y}}{{\Delta x}} }
= {\lim\limits_{n \to \infty } \left[ {\frac{1}{x}{{\log }_a}{{\left( {1 + \frac{1}{n}} \right)}^n}} \right] }
= {\frac{1}{x}{\log _a}\left[ {\lim\limits_{n \to \infty } {{\left( {1 + \frac{1}{n}} \right)}^n}} \right].}
\]
Здесь мы использовали свойство предела от сложной функции, учитывая, что логарифмическая функция является непрерывной. Предел в квадратных
скобках равен знаменитому числу \(e\),
которое приблизительно составляет \(2.7\color{blue}{1828}\color{red}{1828}\ldots\) (\(2.7\), затем два раза год рождения Л.Н.Толстого):
\[\lim\limits_{n \to \infty } {\left( {1 + \frac{1}{n}} \right)^n} = e \approx 2,7\color{blue}{1828}\color{red}{1828}459 \ldots \]
Следовательно, производная логарифмической функции имеет вид
\[{\left( {{{\log }_a}x} \right)^\prime } = \frac{1}{x}{\log _a}e.\]
По формуле перехода к новому основанию логарифма
имеем:
\[{\log _a}e = \frac{{\ln e}}{{\ln a}} = \frac{1}{{\ln a}}.\]
Таким образом,
\[y'\left( x \right) = {\left( {{{\log }_a}x} \right)^\prime } = \frac{1}{{x\ln a}}.\]
В случае \(a = e\) мы получаем натуральный логарифм,
производная которого выражается формулой \({\left( {\ln x} \right)^\prime } = \large\frac{1}{x}\normalsize.\)
Отметим еще один важный частный случай − производную десятичного логарифма:
\[{\left( {\text{lg}\,x} \right)^\prime } = \frac{{\text{lg}\,e}}{x} = \frac{M}{x},\]
где число \(M\) равно \(M = \text{lg}\,e \approx 0.43429 \ldots \)
Производная показательной функции
Поскольку показательная функция с основанием \(a\) (\(a>0\), \(a \ne 1\))
и логарифмическая функция с тем же основанием образуют пару взаимно-обратных функций, то производную показательной функции можно найти
с помощью теоремы о производной обратной функции.
Пусть дана пара взаимно-обратных функций \(y = f\left( x \right) = {a^x}\) и
\(x = \varphi \left( y \right) = {\log _a}y.\) Тогда
\[
{\left( {{a^x}} \right)^\prime = f'\left( x \right) }
= {\frac{1}{{\varphi '\left( y \right)}} }
= {\frac{1}{{{{\left( {{{\log }_a}y} \right)}^\prime }}} }
= {\frac{1}{{\frac{1}{{y\ln a}}}} }
= {y\ln a }
= {{a^x}\ln a.}
\]
В частном случае \(a = e\) производная равна самой функции:
\[{\left( {{e^x}} \right)^\prime } = {e^x}\ln e = {e^x}.\]
В примерах, приведенных ниже, найти производную заданной функции.
Пример 1
\[y = \frac{{\ln x}}{x}\]
Решение.
Дифференцируем как частное двух функций:
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {\frac{{\ln x}}{x}} \right)^\prime } }
= {\frac{{{{\left( {\ln x} \right)}^\prime } \cdot x - \ln x \cdot x'}}{{{x^2}}} }
= {\frac{{\frac{1}{x} \cdot x - \ln x \cdot 1}}{{{x^2}}} }
= {\frac{{1 - \ln x}}{{{x^2}}},}
\]
где \(x>0\).
Пример 2
\[y = {\pi ^{\large\frac{1}{x}\normalsize}}\]
Решение.
Дифференцируя данную показательную функцию как
сложную, находим
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {{\pi ^{\large\frac{1}{x}\normalsize}}} \right)^\prime } }
= {{\pi ^{\large\frac{1}{x}\normalsize}} \cdot \ln \pi \cdot {\left( {\frac{1}{x}} \right)^\prime } }
= {{\pi ^{\large\frac{1}{x}\normalsize}} \cdot \ln \pi \cdot \left( { - \frac{1}{{{x^2}}}} \right) }
= { - \frac{{{\pi ^{\large\frac{1}{x}\normalsize}}\ln \pi }}{{{x^2}}}.}
\]
Пример 3
\[y = x\ln x - x\]
Решение.
Используя правила дифференцирования
произведения функций и
разности функций, получаем:
\[\require{cancel}
{y'\left( x \right) = {\left[ {x\ln x - x} \right]^\prime } }
= {{\left( {x\ln x} \right)^\prime } - x' }
= {x'\ln x + x{\left( {\ln x} \right)^\prime } - x' }
= {1 \cdot \ln x + x \cdot \frac{1}{x} - 1 }
= {\ln x + \cancel{1} - \cancel{1} = \ln x\;\left( {x>0} \right).}
\]
Пример 4
\[y = {\log _2}\cos x\]
Решение.
Дифференцируя как
сложную функцию, имеем
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {{{\log }_2}\cos x} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\cos x \cdot \ln 2}} \cdot {\left( {\cos x} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\cos x \cdot \ln 2}} \cdot \left( { - \sin x} \right) }
= { - \frac{{\sin x}}{{\cos x \cdot \ln 2}} = - \frac{{\tan x}}{{\ln 2}}.}
\]
Данная функция определена при условии
\[
{\cos x>0,}\;\;
{\Rightarrow - \frac{\pi }{2} + 2\pi n<x<\frac{\pi }{2} + 2\pi n,\;n \in \mathbb{Z}.}
\]
Пример 5
\[y = \sqrt {{2^x}} \]
Решение.
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {\sqrt {{2^x}} } \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{2\sqrt {{2^x}} }} \cdot {\left( {{2^x}} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{2\sqrt {{2^x}} }} \cdot {2^x}\ln 2 }
= {\frac{{{2^x}\ln 2}}{{2\sqrt {{2^x}} }} }
= {\frac{{\sqrt {{2^x}} \ln 2}}{2}.}
\]
Пример 6
\[y = {\log _3}\frac{3}{x} + \frac{3}{x}\]
Решение.
Применяя
линейные свойства производной
и правило дифференцирования сложной функции, получаем
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {{{\log }_3}\frac{3}{x} + \frac{3}{x}} \right)^\prime } }
= {{\left( {{{\log }_3}\frac{3}{x}} \right)^\prime } + {\left( {\frac{3}{x}} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\frac{3}{x}\ln 3}} \cdot {\left( {\frac{3}{x}} \right)^\prime } + 3 \cdot {\left( {\frac{1}{x}} \right)^\prime } }
= {\frac{x}{{3\ln 3}} \cdot 3 \cdot \left( { - \frac{1}{{{x^2}}}} \right) + 3 \cdot \left( { - \frac{1}{{{x^2}}}} \right) }
= { - \frac{3}{{{x^2}}}\left( {\frac{x}{{3\ln 3}} + 1} \right) }
= { - \frac{3}{{{x^2}}} \cdot \frac{{x + 3\ln 3}}{{3\ln 3}} }
= { - \frac{{x + 3\ln 3}}{{{x^2}\ln 3}}.}
\]
В данном примере функция определена при \(x>0\).
Пример 7
\[y = {\log _3}\left( {4{x^2}} \right)\]
Решение.
\[
{y'\left( x \right) = {\left[ {{{\log }_3}\left( {4{x^2}} \right)} \right]^\prime } }
= {\frac{1}{{4{x^2}\ln 3}} \cdot {\left( {4{x^2}} \right)^\prime } }
= {\frac{{8x}}{{4{x^2}\ln 3}} }
= {\frac{2}{{x\ln 3}}\;\left( {x \ne 0} \right).}
\]
Пример 8
\[y = \ln \tan \frac{x}{2}\]
Решение.
По правилу дифференцирования сложной функции
находим
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {\ln \tan \frac{x}{2}} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\tan \frac{x}{2}}} \cdot {\left( {\tan \frac{x}{2}} \right)^\prime }.}
\]
Упрощаем:
\[
{y'\left( x \right) = \cot \frac{x}{2} \cdot \frac{1}{{{{\cos }^2}\frac{x}{2}}} \cdot {\left( {\frac{x}{2}} \right)^\prime } }
= {\frac{{\cos \frac{x}{2}}}{{\sin\frac{x}{2}}} \cdot \frac{1}{{{{\cos }^2}\frac{x}{2}}} \cdot \frac{1}{2} }
= {\frac{1}{{2\sin\frac{x}{2}\cos\frac{x}{2}}}.}
\]
Применив формулу двойного угла \(\sin x = 2\sin \large\frac{x}{2}\normalsize\cos\large\frac{x}{2}\normalsize\), получаем окончательный ответ
\[y'\left( x \right) = \frac{1}{{\sin x}} = \csc x.\]
Пример 9
\[y = \frac{1}{x}\left( {{{\ln }^3}x + 3{{\ln }^2}x + 6\ln x + 6} \right)\]
Решение.
Сначала возьмем
производную от произведения функций:
\[
{{y'\left( x \right) = {\left[ {\frac{1}{x}\left( {{{\ln }^3}x + 3{{\ln }^2}x + 6\ln x + 6} \right)} \right]^\prime } }}\kern0pt
{= {{\left( {\frac{1}{x}} \right)^\prime }\left( {{{\ln }^3}x + 3{{\ln }^2}x + 6\ln x + 6} \right) + \frac{1}{x}{\left( {{{\ln }^3}x + 3{{\ln }^2}x + 6\ln x + 6} \right)^\prime }.\;\;\;\;\;}}
\]
Дифференцируя отдельные члены и упрощая, получаем:
\[
{y'\left( x \right) = \left( { - \frac{1}{{{x^2}}}} \right)\left( {{{\ln }^3}x + 3{{\ln }^2}x + 6\ln x + 6} \right) + \frac{1}{x}\left( {3{{\ln }^2}x \cdot {{\left( {\ln x} \right)}^\prime } + 3 \cdot 2\ln x \cdot {{\left( {\ln x} \right)}^\prime } + 6 \cdot \frac{1}{x} + 0} \right) }
= { - \frac{{{{\ln }^3}x + 3{{\ln }^2}x + 6\ln x + 6}}{{{x^2}}} + \frac{{3{{\ln }^2}x \cdot \frac{1}{x} + 6\ln x \cdot \frac{1}{x} + \frac{6}{x}}}{x} }
= {\frac{{3{{\ln }^2}x + 6\ln x + 6}}{{{x^2}}} - \frac{{{{\ln }^3}x + 3{{\ln }^2}x + 6\ln x + 6}}{{{x^2}}} }
= {\frac{{\cancel{\color{blue}{3{{\ln }^2}x}} + \cancel{\color{red}{6\ln x}} + \cancel{\color{maroon}{6}} - \color{green}{{{\ln }^3}x} - \cancel{\color{blue}{3{{\ln }^2}x}} - \cancel{\color{red}{6\ln x}} - \cancel{\color{maroon}{6}}}}{{{x^2}}} }
= { - \frac{\color{green}{{{\ln }^3}x}}{{{x^2}}}.}
\]
Пример 10
\[y = \ln \left( {x + \sqrt {{x^2} + {a^2}} } \right)\]
Решение.
Дифференцируя как сложную функцию
и упрощая, получаем следующее выражение для производной:
\[
{y'\left( x \right) = {\left[ {\ln \left( {x + \sqrt {{x^2} + {a^2}} } \right)} \right]^\prime } }
= {\frac{1}{{x + \sqrt {{x^2} + {a^2}} }} \cdot {\left( {x + \sqrt {{x^2} + {a^2}} } \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{x + \sqrt {{x^2} + {a^2}} }}\left[ {1 + \frac{1}{{2\sqrt {{x^2} + {a^2}} }} \cdot {{\left( {{x^2} + {a^2}} \right)}^\prime }} \right] }
= {\frac{1}{{x + \sqrt {{x^2} + {a^2}} }}\left( {1 + \frac{{\cancel{2}x}}{{\cancel{2}\sqrt {{x^2} + {a^2}} }}} \right) }
= {\frac{\cancel{{\sqrt {{x^2} + {a^2}} + x}}}{{\cancel{\left( {x + \sqrt {{x^2} + {a^2}} } \right)}\sqrt {{x^2} + {a^2}} }} }
= {\frac{1}{{\sqrt {{x^2} + {a^2}} }}.}
\]
Отметим, что заданная функция существует при \(x>0\).
Пример 11
\[y = {4^x} \cdot {3^{2x}}\]
Решение.
Используя правила
дифференцирования произведения
двух функций и сложной функции, получаем:
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {{4^x} \cdot {3^{2x}}} \right)^\prime } }
= {{\left( {{4^x}} \right)^\prime } \cdot {3^{2x}} + {4^x} \cdot {\left( {{3^{2x}}} \right)^\prime } }
= {{4^x}\ln 4 \cdot {3^{2x}} + {4^x} \cdot {3^{2x}}\ln 3 \cdot {\left( {2x} \right)^\prime } }
= {{4^x}\ln 4 \cdot {3^{2x}} + {4^x} \cdot {3^{2x}}\ln 3 \cdot 2 }
= {{4^x} \cdot {3^{2x}}\left( {\ln 4 + 2\ln 3} \right) }
= {{4^x} \cdot {3^{2x}}\left( {\ln 4 + \ln {3^2}} \right) }
= {{4^x} \cdot {3^{2x}}\left( {\ln 4 + \ln 9} \right) }
= {{4^x} \cdot {3^{2x}}\ln 36.}
\]
Можно предложить и более простой способ вычисления производной, предварительно упростив заданную функцию.
Запишем ее в виде
\[
{y = {4^x} \cdot {3^{2x}} = {4^x} \cdot {\left( {{3^2}} \right)^x} }
= {{4^x} \cdot {9^x} }
= {{\left( {4 \cdot 9} \right)^x} = {36^x}.}
\]
Тогда производная равна
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {{4^x} \cdot {3^{2x}}} \right)^\prime } }
= {{\left( {{{36}^x}} \right)^\prime } }
= {{36^x}\ln 36.}
\]
Пример 12
\[y = \frac{{{x^2}}}{{{2^x}}}\]
Решение.
По формуле производной частного
двух функций находим:
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {\frac{{{x^2}}}{{{2^x}}}} \right)^\prime } }
= {\frac{{{{\left( {{x^2}} \right)}^\prime } \cdot {2^x} - {x^2} \cdot {{\left( {{2^x}} \right)}^\prime }}}{{{{\left( {{2^x}} \right)}^2}}} }
= {\frac{{2 x \cdot {2^x} - {x^2} \cdot {2^x}\ln 2}}{{{{\left( {{2^x}} \right)}^2}}} }
= {\frac{{x\cancel{2^x}\left( {2 - x\ln 2} \right)}}{{{{\left( {{2^x}} \right)}^{\cancel{2}}}}} }
= {\frac{{x\left( {2 - x\ln 2} \right)}}{{{2^x}}}.\;\;}
\]
Пример 13
\[y = \frac{{{x^n}}}{{{n^x}}}\;\left( {n>0} \right)\]
Решение.
Здесь в числителе и знаменателе находятся, соответственно, степенная и показательная функции.
Используя правило дифференцирования частного,
получаем:
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {\frac{{{x^n}}}{{{n^x}}}} \right)^\prime } }
= {\frac{{{{\left( {{x^n}} \right)}^\prime } \cdot {n^x} - {x^n} \cdot {{\left( {{n^x}} \right)}^\prime }}}{{{{\left( {{n^x}} \right)}^2}}} }
= {\frac{{n {x^{n - 1}} \cdot {n^x} - {x^n} \cdot {n^x}\ln n}}{{{{\left( {{n^x}} \right)}^2}}} }
= {\frac{{{x^{n - 1}}\cancel{n^x}\left( {n - x\ln n} \right)}}{{{{\left( {{n^x}} \right)}^{\cancel{2}}}}} }
= {\frac{{{x^{n - 1}}\left( {n - x\ln n} \right)}}{{{n^x}}}.\;\;\;\;\;}
\]
Пример 14
\[y = \ln \sqrt {\frac{{1 - \sin x}}{{1 + \sin x}}} \]
Решение.
Используем формулы
производной сложной функции
и производной частного.
После небольших преобразований получаем вполне "приличный" ответ.
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {\ln \sqrt {\frac{{1 - \sin x}}{{1 + \sin x}}} } \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\sqrt {\frac{{1 - \sin x}}{{1 + \sin x}}} }} \cdot {\left( {\sqrt {\frac{{1 - \sin x}}{{1 + \sin x}}} } \right)^\prime } }
= {\sqrt {\frac{{1 + \sin x}}{{1 - \sin x}}} \cdot \frac{1}{{2\sqrt {\frac{{1 - \sin x}}{{1 + \sin x}}} }} \cdot {\left( {\frac{{1 - \sin x}}{{1 + \sin x}}} \right)^\prime } }
= {\sqrt {\frac{{1 + \sin x}}{{1 - \sin x}}} \cdot \frac{1}{2} \cdot \sqrt {\frac{{1 + \sin x}}{{1 - \sin x}}} \cdot \frac{{{{\left( {1 - \sin x} \right)}^\prime }\left( {1 + \sin x} \right) - \left( {1 - \sin x} \right){{\left( {1 + \sin x} \right)}^\prime }}}{{{{\left( {1 + \sin x} \right)}^2}}} }
= {{\left( {\sqrt {\frac{{1 + \sin x}}{{1 - \sin x}}} } \right)^2} \cdot \frac{1}{2} \cdot \frac{{\left( { - \cos x} \right)\left( {1 + \sin x} \right) - \left( {1 - \sin x} \right)\cos x}}{{{{\left( {1 + \sin x} \right)}^2}}} }
= {\frac{1}{2} \cdot \frac{1}{{1 - \sin x}} \cdot \frac{{\left( { - 2\cos x} \right)}}{{1 + \sin x}} }
= { - \frac{{\cos x}}{{\left( {1 - \sin x} \right)\left( {1 + \sin x} \right)}} }
= { - \frac{{\cos x}}{{1 - {{\sin }^2}x}} }
= { - \frac{\cancel{\cos x}}{{{{\cos }^{\cancel{2}}}x}} }
= { - \frac{1}{{\cos x}} }
= { - \sec x.}
\]
Пример 15
\[y = \ln \left( {\arccos \frac{1}{x}} \right)\]
Решение.
Дважды применяем
правило дифференцирования сложной функции:
\[
{y'\left( x \right) = {\left[ {\ln \left( {\arccos \frac{1}{x}} \right)} \right]^\prime } }
= {\frac{1}{{\arccos \frac{1}{x}}} \cdot {\left( {\arccos \frac{1}{x}} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\arccos \frac{1}{x}}} \cdot \left( { - \frac{1}{{\sqrt {1 - {{\left( {\frac{1}{x}} \right)}^2}} }}} \right) \cdot {\left( {\frac{1}{x}} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\arccos \frac{1}{x}}} \cdot \left( { - \frac{1}{{\sqrt {1 - {{\left( {\frac{1}{x}} \right)}^2}} }}} \right) \cdot \left( { - \frac{1}{{{x^2}}}} \right) }
= {\frac{1}{{\arccos \frac{1}{x}}} \cdot \frac{1}{{{x^2}\sqrt {\frac{{{x^2} - 1}}{{{x^2}}}} }} }
= {\frac{{\left| x \right|}}{{{x^2}\sqrt {{x^2} - 1} \arccos \frac{1}{x}}} }
= {\frac{1}{{\left| x \right|\sqrt {{x^2} - 1} \arccos \frac{1}{x}}}.}
\]
Область определения данной функции и производной имеет следующий вид:
\[
{\left\{ \begin{array}{l}
\arccos \frac{1}{x}>0\\
\left| {\frac{1}{x}} \right| \le 1\\
x \ne 0\\
{x^2} - 1>0
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
\frac{1}{x} \ne 1\\
\left| x \right| \ge 1\\
x \ne 0\\
\left| x \right|>1
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \;\left| x \right|>1.}
\]
Пример 16
\[y = \ln \left( {\ln \cot x} \right)\]
Решение.
Дифференцируя дважды как сложную функцию, получаем
\[
{y'\left( x \right) = {\left[ {\ln \left( {\ln \cot x} \right)} \right]^\prime } }
= {\frac{1}{{\ln \cot x}} \cdot {\left( {\ln \cot x} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\ln \cot x}} \cdot \frac{1}{{\cot x}} \cdot {\left( {\cot x} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\ln \cot x}} \cdot \frac{1}{{\cot x}} \cdot \left( { - \cot x \cdot \csc x} \right) }
= { - \frac{{\csc x}}{{\ln \cot x}}.}
\]
Найдем область определения заданной функции и ее производной. Соответствующая система неравенств
записывается в виде
\[
{\left\{ \begin{array}{l}
\ln \cot x>0\\
\cot x>0\\
x \ne \pi n,\;n \in \mathbb{Z}
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
\cot x>1\\
\cot x>0\\
x \ne \pi n,\;n \in \mathbb{Z}
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \pi n<x<\frac{\pi }{4} + \pi n,\;n \in \mathbb{Z}.}
\]
Пример 17
\[y = \frac{{{{\log }_2}\left( {{x^2}} \right)}}{{{x^2}}}\]
Решение.
По формуле производной частного
находим:
\[
{y'\left( x \right) = {\left( {\frac{{{{\log }_2}\left( {{x^2}} \right)}}{{{x^2}}}} \right)^\prime } }
= {\frac{{{{\left( {{{\log }_2}\left( {{x^2}} \right)} \right)}^\prime } \cdot {x^2} - {{\log }_2}\left( {{x^2}} \right) \cdot {{\left( {{x^2}} \right)}^\prime }}}{{{x^4}}} }
= {\frac{{\frac{1}{{{x^2}\ln 2}} \cdot {{\left( {{x^2}} \right)}^\prime } \cdot {x^2} - {{\log }_2}\left( {{x^2}} \right) \cdot 2x}}{{{x^4}}} }
= {\frac{{\frac{{2{x^3}}}{{{x^2}\ln 2}} - 2x{{\log }_2}\left( {{x^2}} \right)}}{{{x^4}}} }
= {\frac{{2x\left[ {1 - {{\log }_2}\left( {{x^2}} \right)\ln 2} \right]}}{{{x^4}\ln 2}},}
\]
где \(x>0\).
Пример 18
Показать, что функция \(y = {e^x}\left( {\sin 2x + \cos 2x} \right)\)
является решением дифференциального уравнения
\[y'' - 2y' + 5y = 0.\]
Решение.
Вычислим производные \(y'\) и \(y''\):
\[
{y' = {\left[ {{e^x}\left( {\sin 2x + \cos 2x} \right)} \right]^\prime } }
= {{\left( {{e^x}} \right)^\prime }\left( {\sin 2x + \cos 2x} \right) + {e^x}{\left( {\sin 2x + \cos 2x} \right)^\prime } }
= {{e^x}\left( {\color{blue}{\sin 2x} + \color{red}{\cos 2x}} \right) + {e^x}\left( {\color{red}{2\cos 2x} - \color{blue}{2\sin 2x}} \right) }
= {{e^x}\left( {\color{red}{3\cos 2x} - \color{blue}{\sin 2x}} \right);}
\]
\[
{y'' = {\left[ {{e^x}\left( {3\cos 2x - \sin 2x} \right)} \right]^\prime } }
= {{\left( {{e^x}} \right)^\prime }\left( {3\cos 2x - \sin 2x} \right) + {e^x}{\left( {3\cos 2x - \sin 2x} \right)^\prime } }
= {{e^x}\left( {\color{maroon}{3\cos 2x} - \color{green}{\sin 2x}} \right) + {e^x}\left( { - \color{green}{6\sin 2x} - \color{maroon}{2\cos 2x}} \right) }
= {{e^x}\left( {\color{maroon}{\cos 2x} - \color{green}{7\sin 2x}} \right).}
\]
Подставляем производные и саму функцию в уравнение:
\[
{y'' - 2y' + 5y = 0,}\;\;
{\Rightarrow {e^x}\left( {\cos 2x - 7\sin 2x} \right) - 2{e^x}\left( {3\cos 2x - \sin 2x} \right) + 5{e^x}\left( {\sin 2x + \cos 2x} \right) = 0,}\;\;
{\Rightarrow \color{red}{\cos 2x} - \color{blue}{7\sin 2x} - \color{red}{6\cos 2x} + \color{blue}{2\sin 2x} + \color{blue}{5\sin 2x} + \color{red}{5\cos 2x} = 0,}\;\;
{\Rightarrow 0 \equiv 0.}
\]
Следовательно, данная функция является решением дифференциального уравнения.
Пример 19
Показать, что функция \(y = {e^{ - 2x}}\left( {\sin 3x + \cos 3x} \right)\)
является решением дифференциального уравнения
\[y'' + 4y' + 13y = 0.\]
Решение.
Найдем первую и вторую производные заданной функции:
\[
{y' = {\left[ {{e^{ - 2x}}\left( {\sin 3x + \cos 3x} \right)} \right]^\prime } }
= {{\left( {{e^{ - 2x}}} \right)^\prime }\left( {\sin 3x + \cos 3x} \right) + {e^{ - 2x}}{\left( {\sin 3x + \cos 3x} \right)^\prime } }
= { - 2{e^{ - 2x}}\left( {\color{blue}{\sin 3x} + \color{red}{\cos 3x}} \right) + {e^{ - 2x}}\left( {\color{red}{3\cos 3x} - \color{blue}{3\sin 3x}} \right) }
= {{e^{ - 2x}}\left( {\color{red}{\cos 3x} - \color{blue}{5\sin 3x}} \right);}
\]
\[
{y'' = {\left[ {{e^{ - 2x}}\left( {\cos 3x - 5\sin 3x} \right)} \right]^\prime } }
= {{\left( {{e^{ - 2x}}} \right)^\prime }\left( {\cos 3x - 5\sin 3x} \right) + {e^{ - 2x}}{\left( {\cos 3x - 5\sin 3x} \right)^\prime } }
= { - 2{e^{ - 2x}}\left( {\color{maroon}{\cos 3x} - \color{green}{5\sin 3x}} \right) + {e^{ - 2x}}\left( { - \color{green}{3\sin 3x} - \color{maroon}{15\cos 3x}} \right) }
= {{e^{ - 2x}}\left( {\color{green}{7\sin 3x} - \color{maroon}{17\cos 3x}} \right).}
\]
Подставляем производные и функцию в уравнение:
\[
{y'' + 4y' + 13y = 0,}\;\;
{\Rightarrow {e^{ - 2x}}\left( {7\sin 3x - 17\cos 3x} \right) + 4{e^{ - 2x}}\left( {\cos 3x - 5\sin 3x} \right) + 13{e^{ - 2x}}\left( {\sin 3x + \cos 3x} \right) = 0,}\;\;
{\Rightarrow \color{blue}{7\sin 3x} - \color{red}{17\cos 3x} + \color{red}{4\cos 3x} - \color{blue}{20\sin 3x} + \color{blue}{13\sin 3x} + \color{red}{13\cos 3x} = 0,}\;\;
{\Rightarrow 0 \equiv 0.}
\]
Как видно, указанная функция является решением дифференциального уравнения.
Пример 20
\[y = \ln \left( {\tan x + \sec x} \right)\]
Решение.
\[
{y'\left( x \right) = {\left[ {\ln \left( {\tan x + \sec x} \right)} \right]^\prime } }
= {\frac{1}{{\tan x + \sec x}} \cdot {\left( {\tan x + \sec x} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\tan x + \sec x}} \cdot \left( {{{\sec }^2}x + \tan x \cdot \sec x} \right) }
= {\frac{{\sec x \cancel{\left( {\tan x + \sec x} \right)}}}{{\cancel{\tan x + \sec x}}} = \sec x.}
\]
Рассмотрим область определения заданной функции:
\[
{\left\{ \begin{array}{l}
\tan x + \sec x>0\\
x \ne \frac{\pi }{2} + \pi n
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
\large\frac{{\sin x}}{{\cos x}}\normalsize + \large\frac{1}{{\cos x}}\normalsize>0\\
x \ne \frac{\pi }{2} + \pi n
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
\large\frac{{\sin x + \cos x}}{{\cos x}}\normalsize>0\\
x \ne \frac{\pi }{2} + \pi n
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left[ {\begin{array}{*{20}{l}}
{\left\{ {\begin{array}{*{20}{l}}
{\sin x + \cos x>0}\\
{\cos x>0}
\end{array}} \right.}\\
{\left\{ {\begin{array}{*{20}{l}}
{\sin x + \cos x<0}\\
{\cos x<0}
\end{array}} \right.}
\end{array}} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left[ {\begin{array}{*{20}{l}}
{\left\{ {\begin{array}{*{20}{l}}
{\tan x + 1>0}\\
{\cos x>0}
\end{array}} \right.}\\
{\left\{ {\begin{array}{*{20}{l}}
{\tan x + 1<0}\\
{\cos x<0}
\end{array}} \right.}
\end{array}} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left[ {\begin{array}{*{20}{l}}
{\left\{ {\begin{array}{*{20}{l}}
{\tan x> - 1}\\
{\cos x>0}
\end{array}} \right.}\\
{\left\{ {\begin{array}{*{20}{l}}
{\tan x< - 1}\\
{\cos x<0}
\end{array}} \right.}
\end{array}} \right..}
\]
Случай, описываемый первой системой неравенств, имеет решение в виде
\[- \frac{\pi }{4} + \pi n<x<\frac{\pi }{2} + \pi n,\;n \in \mathbb{Z}.\]
Во втором случае система неравенств является несовместной. Таким образом,
область определения представляется в виде
\[- \frac{\pi }{4} + \pi n<x<\frac{\pi }{2} + \pi n,\;n \in \mathbb{Z}.\]