Производная функции, заданной параметрически
Зависимость между аргументом \(x\) и функцией \(y\) может быть задана в параметрическом виде
с помощью двух уравнений
\[
\left\{
\begin{aligned}
x &= x\left( t\right) \\
y &= y\left( t\right)
\end{aligned}
\right.,
\]
где переменная \(t\) называется параметром. Так, например, две функции
\[
\left\{
\begin{aligned}
x &= R \cos t \\
y &= R \sin t
\end{aligned}
\right.
\]
описывают в параметрическом виде уравнение окружности с центром в начале координат и радиусом \(R\). Параметр \(t\)
при этом изменяется от \(0\) до \(2 \pi\).
Найдем выражение для производной параметрически заданной функции. Предположим, что функции \(x = x\left( t \right)\) и \(y = y\left( t \right)\)
дифференцируемы в интервале \(\alpha <t<\beta \), причем \(x'\left( t \right) \ne 0.\)
Кроме того, будем считать, что функция \(x = x\left( t \right)\) имеет обратную функцию \(t = \varphi \left( x \right).\)
По теореме о производной обратной функции
можно записать
\[\frac{{dt}}{{dx}} = {t'_x} = \frac{1}{{{x'_t}}}.\]
Исходную функцию \(y\left( x \right)\) можно рассматривать как сложную функцию:
\[y\left( x \right) = y\left( {t\left( x \right)} \right).\]
Тогда ее производная равна
\[
{{y'_x} = {y'_t} \cdot {t'_x} }
= {{y'_t} \cdot \frac{1}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}}.}
\]
Данная формула позволяет находить производную параметрически заданной функции, не выражая зависимость \(y\left( x \right)\) в явном
виде.
В приведенных ниже примерах найти производную параметрически заданной функции.
Пример 1
\[x = {t^2},\;\;y = {t^3}.\]
Решение.
Находим производные \(x\) и \(y\) по параметру \(t\):
\[
{{x'_t} = {\left( {{t^2}} \right)^\prime } = 2t,}\;\;
{{y'_t} = {\left( {{t^3}} \right)^\prime } = 3{t^2}.}
\]
Следовательно,
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{3{t^2}}}{{2t}} }
= {\frac{{3t}}{2}\;\left( {t \ne 0} \right).}
\]
Пример 2
\[x = 2t + 1,\;\;y = 4t - 3.\]
Решение.
\[
{{x'_t} = \left( {2t + 1} \right) = 2,}\;\;
{{y'_t} = {\left( {4t - 3} \right)^\prime } = 4.}
\]
Следовательно,
\[\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} = \frac{4}{2} = 2.\]
Пример 3
\[x = {e^{2t}},\;\;y = {e^{3t}}.\]
Решение.
\[
{{x'_t} = {\left( {{e^{2t}}} \right)^\prime } = 2{e^{2t}},}\;\;
{{y'_t} = {\left( {{e^{3t}}} \right)^\prime } = 3{e^{3t}}.}
\]
Следовательно, производная \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) равна
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{3{e^{3t}}}}{{2{e^{2t}}}} }
= {\frac{3}{2}{e^{3t - 2t}} }
= {\frac{3}{2}{e^t}.}
\]
Пример 4
\[x = at,\;\;y = b{t^2}.\]
Решение.
В этом примере производные по \(t\) равны
\[
{{x'_t} = {\left( {at} \right)^\prime } = a,}\;\;
{{y'_t} = {\left( {b{t^2}} \right)^\prime } = 2bt.}
\]
Следовательно,
\[
\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}}
= \frac{{2bt}}{a}.
\]
Пример 5
\[x = {\sin ^2}t,\;\;y = {\cos ^2}t.\]
Решение.
Дифференцируем по параметру \(t\):
\[
{{x'_t} = {\left( {{{\sin }^2}t} \right)^\prime } = {2\sin t \cdot \cos t} = {\sin 2t,}}\;\;
{{y'_t} = {\left( {{{\cos }^2}t} \right)^\prime } = {2\cos t \cdot \left( { - \sin t} \right)} = {- 2\sin t\cos t} = {- \sin 2t.}}
\]
Тогда
\[\require{cancel}
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{ - \cancel{\sin 2t}}}{{\cancel{\sin 2t}}} = - 1,}\;\;
{\text{где}\;\;t \ne \frac{{\pi n}}{2},\;n \in \mathbb{Z}.}
\]
Пример 6
\[x = \sinh t,\;\;y = \cosh t.\]
Решение.
Вычислим производные:
\[
{{x'_t} = {\left( {\sinh t} \right)^\prime } = \cosh t,}\;\;
{{y'_t} = {\left( {\cosh t} \right)^\prime } = \sinh t.}
\]
Тогда производная \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) равна
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{\sinh t}}{{\cosh t}} }
= {\tanh t.}
\]
Пример 7
\[x = a\cos t,\;\;y = b\sin t.\]
Решение.
Данные уравнения описывают эллипс с центром в начале координат и полуосями \(a\) и \(b\). Продифференцируем переменные
\(x\) и \(y\) по параметру \(t\):
\[
{{x'_t} = {\left( {a\cos t} \right)^\prime } = - a\sin t,}\;\;
{{y'_t} = {\left( {b\sin t} \right)^\prime } = b\cos t.}
\]
Производная \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) зависит от \(t\) следующим образом:
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{b\cos t}}{{\left( { - a\sin t} \right)}} }
= { - \frac{b}{a}\cot t.}
\]
Здесь параметр \(t\) изменяется в пределах от \(-\pi\) до \(\pi\).
Однако производная \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) обращается в бесконечность в точках
\(t = 0, \pm \pi .\) Поэтому область допустимых значений можно представить как \(0<\left| t \right|<\pi .\)
Пример 8
\[
{x = 2{t^2} + t + 1,}\;\;
{y = 8{t^3} + 3{t^2} + 2.}
\]
Решение.
Дифференцируем оба уравнения по параметру \(t\):
\[
{{x'_t} = {\left( {2{t^2} + t + 1} \right)^\prime } = 4t + 1,}\;\;
{{y'_t} = {\left( {8{t^3} + 3{t^2} + 2} \right)^\prime } = 24{t^2} + 6t.}
\]
Следовательно, производная \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) выражается формулой
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{24{t^2} + 6t}}{{4t + 1}} }
= {\frac{{6t\cancel{\left( {4t + 1} \right)}}}{{\cancel{4t + 1}}} = 6t.}
\]
Пример 9
\[x = \sqrt {1 - {t^2}} ,\;\;y = \arcsin t.\]
Решение.
\[
{{x'_t} = {\left( {\sqrt {1 - {t^2}} } \right)^\prime } = \frac{1}{{2\sqrt {1 - {t^2}} }} \cdot {\left( {\sqrt {1 - {t^2}} } \right)^\prime } }
= {\frac{{ - \cancel{2}t}}{{\cancel{2}\sqrt {1 - {t^2}} }} }
= { - \frac{t}{{\sqrt {1 - {t^2}} }},}\;\;
{{y'_t} = {\left( {\arcsin t} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\sqrt {1 - {t^2}} }}.}
\]
Производная \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) выражается формулой
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{\frac{1}{{\sqrt {1 - {t^2}} }}}}{{\frac{{ - t}}{{\sqrt {1 - {t^2}} }}}} }
= {\frac{1}{{\sqrt {1 - {t^2}} }} \cdot \frac{{\sqrt {1 - {t^2}} }}{{\left( { - t} \right)}} }
= { - \frac{1}{t},}
\]
где параметр \(t\) может принимать значения, удовлетворяющие условиям \(\left| t \right|<1,\;t \ne 0.\)
Пример 10
\[x = {\sin ^3}t,\;\;y = {\cos ^3}t.\]
Решение.
Вычислим производные \(x'_t\), \(y'_t\):
\[
{{x'_t} = {\left( {{{\sin }^3}t} \right)^\prime } = 3\,{\sin ^2}t\cos t,}\;\;
{{y'_t} = {\left( {{{\cos }^3}t} \right)^\prime } = - 3\,{\cos ^2}t\sin t.}
\]
Производная \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) равна
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{ - \cancel{3}{{\cos }^{\cancel{2}}}t\cancel{\sin t}}}{{\cancel{3}{{\sin }^{\cancel{2}}}t\cancel{\cos t}}} }
= { - \frac{{\cos t}}{{\sin t}} = - \cot t,}
\]
где \(t \ne \large\frac{{\pi n}}{2}\normalsize,\;n \in \mathbb{Z}.\)
Ограничения на возможные значения \(t\) вытекают из условия \({x'_t} \ne 0\).
Пример 11
\[x = \frac{{t + 1}}{{t - 1}},\;\;y = \frac{{t - 1}}{{t + 1}}.\]
Решение.
Вычислим производные \(x\) и \(y\) по параметру \(t\):
\[
{{x'_t} = {\left( {\frac{{t + 1}}{{t - 1}}} \right)^\prime } }
= {\frac{{{{\left( {t + 1} \right)}^\prime }\left( {t - 1} \right) - \left( {t + 1} \right){{\left( {t - 1} \right)}^\prime }}}{{{{\left( {t - 1} \right)}^2}}} }
= {\frac{{1 \cdot \left( {t - 1} \right) - \left( {t + 1} \right) \cdot 1}}{{{{\left( {t - 1} \right)}^2}}} }
= {\frac{{\cancel{\color{blue}{t}} - \color{red}{1} - \cancel{\color{blue}{t}} - \color{red}{1}}}{{{{\left( {t - 1} \right)}^2}}} }
= {\frac{{ - \color{red}{2}}}{{{{\left( {t - 1} \right)}^2}}};}
\]
\[
{{y'_t} = {\left( {\frac{{t - 1}}{{t + 1}}} \right)^\prime } }
= {\frac{{{{\left( {t - 1} \right)}^\prime }\left( {t + 1} \right) - \left( {t - 1} \right){{\left( {t + 1} \right)}^\prime }}}{{{{\left( {t + 1} \right)}^2}}} }
= {\frac{{1 \cdot \left( {t + 1} \right) - \left( {t - 1} \right) \cdot 1}}{{{{\left( {t + 1} \right)}^2}}} }
= {\frac{{\cancel{\color{blue}{t}} + \color{red}{1} - \cancel{\color{blue}{t}} + \color{red}{1}}}{{{{\left( {t + 1} \right)}^2}}} }
= {\frac{\color{red}{2}}{{{{\left( {t + 1} \right)}^2}}}.}
\]
Тогда производная \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) равна:
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{\frac{2}{{{{\left( {t + 1} \right)}^2}}}}}{{\frac{{\left( { - 2} \right)}}{{{{\left( {t - 1} \right)}^2}}}}} }
= { - \frac{{{{\left( {t - 1} \right)}^2}}}{{{{\left( {t + 1} \right)}^2}}} }
= { - {\left( {\frac{{t - 1}}{{t + 1}}} \right)^2}.}
\]
Здесь параметр \(t\) может принимать любые значения, исключая точки \(t = \pm 1\), в которых переменные \(x\) и \(y\) терпят разрыв.
Пример 12
\[x = \sqrt {{t^2} + 1} ,\;\;y = \ln \left( {{t^2} + 1} \right).\]
Решение.
Дифференцируя по \(t\), находим:
\[
{{x'_t} = {\left( {\sqrt {{t^2} + 1} } \right)^\prime } = \frac{1}{{2\sqrt {{t^2} + 1} }} \cdot {\left( {{t^2} + 1} \right)^\prime } }
= {\frac{{\cancel{2}t}}{{\cancel{2}\sqrt {{t^2} + 1} }} }
= {\frac{t}{{\sqrt {{t^2} + 1} }};}
\]
\[
{{y'_t} = {\left( {\ln \left( {{t^2} + 1} \right)} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{{t^2} + 1}} \cdot {\left( {{t^2} + 1} \right)^\prime } }
= {\frac{{2t}}{{{t^2} + 1}}.}
\]
Следовательно,
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{\frac{{2t}}{{{t^2} + 1}}}}{{\frac{t}{{\sqrt {{t^2} + 1} }}}} }
= {\frac{{2t}}{{{t^2} + 1}} \cdot \frac{{\sqrt {{t^2} + 1} }}{t} }
= {\frac{2}{{\sqrt {{t^2} + 1} }}.}
\]
Пример 13
\[x = {e^t}\sin t,\;\;y = {e^{ - t}}\cos t.\]
Решение.
Находим производные \(x\) и \(y\) по параметру \(t\):
\[
{{x'_t} = {\left( {{e^t}\sin t} \right)^\prime } }
= {{\left( {{e^t}} \right)^\prime }\sin t + {e^t}{\left( {\sin t} \right)^\prime } }
= {{e^t}\sin t + {e^t}\cos t = {e^t}\left( {\sin t + \cos t} \right);}
\]
\[
{{y'_t} = {\left( {{e^{ - t}}\cos t} \right)^\prime } }
= {{\left( {{e^{ - t}}} \right)^\prime }\cos t + {e^{ - t}}{\left( {\cos t} \right)^\prime } }
= { - {e^{ - t}}\cos t + {e^{ - t}}\left( { - \sin t} \right) }
= { - {e^{ - t}}\left( {\cos t + \sin t} \right).}
\]
В результате получаем:
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{ - {e^{ - t}}\cancel{\left( {\cos t + \sin t} \right)}}}{{{e^t}\cancel{\left( {\sin t + \cos t} \right)}}} }
= { - {e^{ - 2t}}.}
\]
Заметим, что производная существует при условии
\[
{\sin t + \cos t \ne 0,}\;\;
{\Rightarrow \tan t + 1 \ne 0,}\;\;
{\Rightarrow \tan t \ne - 1,}\;\;
{\Rightarrow t \ne - \frac{\pi }{4} + \pi n,\;n \in \mathbb{Z}.}
\]
Пример 14
\[x = t - \sin t,\;\;y = 1 - \cos t.\]
Решение.
Производные \(x\) и \(y\) по параметру \(t\) имеют такой вид:
\[
{{x'_t} = {\left( {t - \sin t} \right)^\prime } = 1 - \cos t;}\;\;
{{y'_t} = {\left( {1 - \cos t} \right)^\prime } = \sin t.}
\]
Запишем производную \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\):
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{\sin t}}{{1 - \cos t}}.}
\]
Используя в числителе и знаменателе
формулы двойного угла, получаем:
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = \frac{{\sin t}}{{1 - \cos t}} }
= {\frac{{\cancel{2}\cancel{\sin \frac{t}{2}}\cos \frac{t}{2}}}{{\cancel{2}{{\sin }^{\cancel{2}}}\frac{t}{2}}} }
= {\frac{{\cos \frac{t}{2}}}{{\sin \frac{t}{2}}} }
= {\cot \frac{t}{2},}
\]
где \(t \ne 2\pi n,\;n \in \mathbb{Z}.\)
Пример 15
\[
{x = 1 + \sqrt t ,}\;\;
{y = t - \frac{1}{{\sqrt t }},}\;\;
{\left( {t>0} \right).}
\]
Решение.
Дифференцируем функции \(x\left( t \right)\) и \(y\left( t \right)\) по параметру \(t\):
\[
{{x'_t} = {\left( {1 + \sqrt t } \right)^\prime } = \frac{1}{{2\sqrt t }};}\;\;
{{y'_t} = {\left( {t - \frac{1}{{\sqrt t }}} \right)^\prime } }
= {{\left( {t - {t^{ - \large\frac{1}{2}\normalsize}}} \right)^\prime } }
= {1 + \frac{1}{2}{t^{ - \large\frac{3}{2}\normalsize}} }
= {1 + \frac{1}{{2\sqrt {{t^3}} }}.}
\]
Тогда производная \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) выражается формулой
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{1 + \frac{1}{{2\sqrt {{t^3}} }}}}{{\frac{1}{{2\sqrt t }}}} }
= {\frac{{\frac{{2\sqrt {{t^3}} + 1}}{{2\sqrt {{t^3}} }}}}{{\frac{1}{{2\sqrt t }}}} }
= {\frac{{\left( {2\sqrt {{t^3}} + 1} \right) \cdot 2\sqrt t }}{{2\sqrt {{t^3}} }} }
= {\frac{{2\sqrt {{t^3}} + 1}}{{\sqrt {{t^2}} }} }
= {\frac{{2\sqrt {{t^3}} + 1}}{{\left| t \right|}} }
= {\frac{{2\sqrt {{t^3}} + 1}}{t},}\;\;
{\text{где}\;\;t>0.}
\]
Пример 16
\[x = {\tan ^2}t,\;\;y = {\cos ^2}t.\]
Решение.
\[
{{x'_t} = {\left( {{{\tan }^2}t} \right)^\prime } }
= {2\tan t \cdot {\left( {\tan t} \right)^\prime } }
= {2\tan t \cdot \frac{1}{{{{\cos }^2}t}} }
= {\frac{{2\sin t}}{{\cos t}} \cdot \frac{1}{{{{\cos }^2}t}} }
= {\frac{{2\sin t}}{{{{\cos }^3}t}};}
\]
\[
{{y'_t} = {\left( {{{\cos }^2}t} \right)^\prime } }
= {2\cos t \cdot {\left( {\cos t} \right)^\prime } }
= {2\cos t \cdot \left( { - \sin t} \right) }
= { - 2\sin t\cos t.}
\]
В результате имеем
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{ - \cancel{2\sin t}\cos t}}{{\frac{{\cancel{2\sin t}}}{{{{\cos }^3}t}}}} }
= { - \cos t \cdot {\cos ^3}t }
= { - {\cos^4}t.}
\]
В данном случае \(t \ne \large\frac{{\pi n}}{2}\normalsize,\;n \in \mathbb{Z}.\)
Пример 17
\[x = \arccos \left( {1 - t} \right),\;\;y = \sqrt {2t - {t^2}} .\]
Решение.
Находим производные \(x'_t\), \(y'_t\):
\[
{{x'_t} = {\left( {\arccos \left( {1 - t} \right)} \right)^\prime } }
= { - \frac{1}{{\sqrt {1 - {{\left( {1 - t} \right)}^2}} }} \cdot {\left( {1 - t} \right)^\prime } }
= { - \frac{1}{{\sqrt {1 - \left( {1 - 2t + {t^2}} \right)} }} \cdot \left( { - 1} \right) }
= {\frac{1}{{\sqrt {\cancel{1} - \cancel{1} + 2t - {t^2}} }} }
= {\frac{1}{{\sqrt {2t - {t^2}} }};}
\]
\[
{{y'_t} = {\left( {\sqrt {2t - {t^2}} } \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{2\sqrt {2t - {t^2}} }} \cdot {\left( {2t - {t^2}} \right)^\prime } }
= {\frac{{2 - 2t}}{{2\sqrt {2t - {t^2}} }} }
= {\frac{{1 - t}}{{\sqrt {2t - {t^2}} }}.}
\]
Теперь можно легко записать выражение для производной \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\):
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{\frac{{1 - t}}{{\sqrt {2t - {t^2}} }}}}{{\frac{1}{{\sqrt {2t - {t^2}} }}}} }
= {\frac{{1 - t}}{{\cancel{\sqrt {2t - {t^2}}} }} \cdot \frac{{\cancel{\sqrt {2t - {t^2}}} }}{1} }
= {1 - t.}
\]
Допустимые значения параметра \(t\) определяются следующей системой неравенств:
\[
{\left\{ \begin{array}{l}
- 1 \le 1 - t \le 1\\
2t - {t^2}>0
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ {\begin{array}{*{20}{l}}
{1 - t \ge - 1}\\
{1 - t \le 1}\\
{t\left( {2 - t} \right)>0}
\end{array}} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ {\begin{array}{*{20}{l}}
{ - t \ge - 2}\\
{ - t \le 0}\\
{0<t<2}
\end{array}} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ {\begin{array}{*{20}{l}}
{t \le 2}\\
{t \ge 0}\\
{0<t<2}
\end{array}} \right.,}\;\;
{\Rightarrow 0<t<2.}
\]
Пример 18
\[x = {\sin ^4}2t,\;\;y = {\cos ^4}2t.\]
Решение.
Производные \(x\) и \(y\) по параметру \(t\) имеют такой вид:
\[
{{x'_t} = {\left( {{{\sin }^4}2t} \right)^\prime } }
= {4\,{\sin ^3}2t \cdot {\left( {\sin 2t} \right)^\prime } }
= {4\,{\sin ^3}2t \cdot 2\cos 2t }
= {8\,{\sin ^3}2t\cos 2t;}
\]
\[
{{y'_t} = {\left( {{{\cos }^4}2t} \right)^\prime } }
= {4\,{\cos ^3}2t \cdot {\left( {\cos 2t} \right)^\prime } }
= {4\,{\cos ^3}2t \cdot \left( { - 2\sin 2t} \right) }
= { - 8\,{\cos ^3}2t\sin 2t.}
\]
Тогда производная \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) равна
\[
\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}}
= \frac{{ - 8\,{{\cos }^3}2t\sin 2t}}{{8\,{{\sin }^3}2t\cos 2t}}
= - \frac{{{{\cos }^2}2t}}{{{{\sin }^2}2t}}
= - {\cot ^2}2t.
\]
В данном примере допустимые значения параметра \(t\) ограничены условиями
\[
{{x'_t} \ne 0,\;\;
\Rightarrow 8\,{\sin ^3}2t\cos 2t \ne 0,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
{\sin ^3}2t \ne 0\\
\cos 2t \ne 0
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
2t \ne \pi n\\
2t \ne \frac{\pi }{2} + \pi n
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
t \ne \frac{{\pi n}}{2}\\
t \ne \frac{\pi }{4} + \frac{{\pi n}}{2}
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow t \ne \frac{{\pi n}}{4},\;n \in \mathbb{Z}.}
\]
Пример 19
\[x = \arcsin {e^t},\;\;y = \sqrt {1 - {e^{2t}}} .\]
Решение.
Вычислим сначала производные \(x\) и \(y\) по переменной \(t\):
\[
{{x'_t} = {\left( {\arcsin {e^t}} \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{\sqrt {1 - {{\left( {{e^t}} \right)}^2}} }} \cdot {\left( {{e^t}} \right)^\prime } }
= {\frac{{{e^t}}}{{\sqrt {1 - {{\left( {{e^t}} \right)}^2}} }};}
\]
\[
{{y'_t} = {\left( {\sqrt {1 - {e^{2t}}} } \right)^\prime } }
= {\frac{1}{{2\sqrt {1 - {e^{2t}}} }} \cdot {\left( {1 - {e^{2t}}} \right)^\prime } }
= {\frac{{ - \cancel{2}{e^{2t}}}}{{\cancel{2}\sqrt {1 - {e^{2t}}} }} }
= { - \frac{{{e^{2t}}}}{{\sqrt {1 - {e^{2t}}} }}.}
\]
Отсюда находим
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{ - \frac{{{e^{2t}}}}{{\sqrt {1 - {e^{2t}}} }}}}{{\frac{{{e^t}}}{{\sqrt {1 - {e^{2t}}} }}}} }
= { - \frac{{{e^{2t}}}}{{\cancel{\sqrt {1 - {e^{2t}}}} }} \cdot \frac{{\cancel{\sqrt {1 - {e^{2t}}}} }}{{{e^t}}} }
= { - \frac{{{e^{2t}}}}{{{e^t}}} }
= { - {e^t}.}
\]
Заметим, что здесь параметр \(t\) может принимать значения, определяемые неравенством
\[
{1 - {e^{2t}}>0,}\;\;
{\Rightarrow {e^{2t}}<1,}\;\;
{\Rightarrow {e^{2t}}<{e^0},}\;\;
{\Rightarrow 2t<0,}\;\;
{\Rightarrow t<0,}
\]
т.е. допустимы лишь отрицательные значения \(t\).
Пример 20
Найти значение производной \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) параметрически заданной функции
\(x = t + 2\sin \pi t\), \(y = 3t - \cos \pi t\) в точке \(t = \large\frac{1}{2}\normalsize.\)
Решение.
Найдем сначала выражения для производных \(x'_t\), \(y'_t\):
\[
{{x'_t} = {\left( {t + 2\sin \pi t} \right)^\prime } = 1 + 2\pi \cos \pi t,}\;\;
{{y'_t} = {\left( {3t - \cos \pi t} \right)^\prime } = 3 + \pi \sin \pi t.}
\]
Тогда производная \(\large\frac{{dy}}{{dx}}\normalsize\) описывается формулой
\[
{\frac{{dy}}{{dx}} = {y'_x} = \frac{{{y'_t}}}{{{x'_t}}} }
= {\frac{{3 + \pi \sin \pi t}}{{1 + 2\pi \cos \pi t}}.}
\]
Подставляя \(t = \large\frac{1}{2}\normalsize,\) вычисляем значение производной в указанной точке:
\[
{\frac{{dy}}{{dx}}\left( {t = \frac{1}{2}} \right) }
= {\frac{{3 + \pi \sin \frac{\pi }{2}}}{{1 + 2\pi \cos \frac{\pi }{2}}} }
= {\frac{{3 + \pi \cdot 1}}{{1 + 2\pi \cdot 0}} }
= {3 + \pi .}
\]