Тригонометрические пределы
Основной тригонометрический предел (первый замечательный предел) имеет вид
\[\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x}}{x} = 1.\]
Используя данный предел, можно получить ряд других тригонометрических пределов:
\[{\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\tan x}}{x} = 1,\;\;\;}
{\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\arcsin x}}{x} = 1,\;\;\;}
{\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\arctan x}}{x} = 1.}\]
Здесь и далее предполагается, что углы измеряются в радианах.
Пример 1
Вычислить предел \(\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{4x}}{{\sin 3x}}\normalsize\).
Решение.
\[L
= {\lim\limits_{x \to 0} \frac{{4x}}{{\sin 3x}} }
= {\lim\limits_{x \to 0} \frac{{3 \cdot 4x}}{{3\sin 3x}} }
= {\frac{4}{3}\lim\limits_{x \to 0} \frac{{3x}}{{\sin 3x}} }
= {\frac{4}{3}\lim\limits_{x \to 0} \frac{1}{{\large\frac{{\sin 3x}}{{3x}}\normalsize}} }
= {\frac{4}{3}\frac{{\lim\limits_{x \to 0} 1}}{{\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{\sin 3x}}{{3x}}\normalsize}}.}
\]
Так как \(3x \to 0\) при \(x \to 0\), то
\[L
= \frac{4}{3}\frac{{\lim\limits_{x \to 0} 1}}{{\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{\sin 3x}}{{3x}}\normalsize}}
= \frac{4}{{3\lim\limits_{3x \to 0} \large\frac{{\sin 3x}}{{3x}}\normalsize}}
= \frac{4}{{3 \cdot 1}} = \frac{4}{3}.
\]
Пример 2
Вычислить предел \(\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{\cos {3x} - \cos x}}{{{x^2}}}\normalsize\).
Решение.
Преобразуем числитель в произведение:
\[\cos{3x} - \cos x
= { - 2\sin \frac{{3x - x}}{2}\sin \frac{{3x + x}}{2} }
= { - 2\sin x\sin 2x. }
\]
В результате получаем
\[\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\cos 3x - \cos x}}{{{x^2}}}
= {\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\left( { - 2\sin x\sin 2x} \right)}}{{{x^2}}} }
= {- 2\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x}}{x} \cdot \lim\limits_{x \to 0} \frac{{\sin 2x}}{x} }
= {- 2 \cdot 1 \cdot \lim\limits_{2x \to 0} \frac{{2\sin 2x}}{{2x}} }
= {- 2 \cdot 2\lim\limits_{2x \to 0} \frac{{\sin 2x}}{{2x}} = - 4.}
\]
Пример 3
Вычислить предел \(\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{\sin5x - \sin 3x}}{{\sin x}}\normalsize\).
Решение.
Используем следующее тригонометрическое тождество:
\[\sin x - \sin y = 2\sin \frac{{x - y}}{2}\cos \frac{{x + y}}{2}.\]
Получаем
\[\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\sin5x - \sin 3x}}{{\sin x}}
= {\lim\limits_{x \to 0} \frac{{2\sin \large\frac{{5x - 3x}}{2}\normalsize\cos \large\frac{{5x + 3x}}{2}\normalsize}}{{\sin x}} }
= {\lim\limits_{x \to 0} \frac{{2\sin x\cos 4x}}{{\sin x}} }
= {\lim\limits_{x \to 0} \left( {2\cos 4x} \right).}
\]
Поскольку \(\cos{4x}\) является непрерывной функцией при \(x = 0\), то
\[\lim\limits_{x \to 0} \left( {2\cos 4x} \right)
= {2\lim\limits_{x \to 0} \cos 4x }
= {2 \cdot \cos \left( {4 \cdot 0} \right) = 2 \cdot 1 = 2.}
\]
Пример 4
Вычислить предел \(\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{\sin \left( {x - a} \right) - \sin \left( {x + a} \right)}}{x}\normalsize\).
Решение.
Используя формулу
\[\sin \alpha - \sin \beta = 2\sin \frac{{\alpha - \beta }}{2}\cos\frac{{\alpha + \beta }}{2},\]
преобразуем данный предел следующим образом:
\[L
= {\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\sin \left( {x - a} \right) - \sin \left( {x + a} \right)}}{x} }
= {\lim\limits_{x \to 0} \left[ {2\sin \frac{{x - a - \left( {x + a} \right)}}{2}\cos\frac{{x - a + x + a}}{2}} \right] }
= {2\lim\limits_{x \to 0} \left[ {\sin \left( {\frac{{ - 2a}}{2}} \right)\cos\frac{{2x}}{2}} \right] }
= {2\lim\limits_{x \to 0} \left[ {\sin \left( { - a} \right)\cos x} \right] }
\]
Здесь \(\sin\left( {-a} \right)\) является константой, не зависящей от \(x\). Поэтому,
\[L
= {2\lim\limits_{x \to 0} \left[ {\sin \left( { - a} \right)\cos x} \right]}
= {2\sin \left( { - a} \right)\lim\limits_{x \to 0} \cos x }
= {- 2\sin a \cdot 1 = - 2\sin a.}
\]
Пример 5
Вычислить предел \(\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{\sin ax}}{{\sin bx}}\normalsize\).
Решение.
\[L = \lim\limits_{x \to 0} \frac{{\sin ax}}{{\sin bx}}
= {\lim\limits_{x \to 0} \left( {\frac{{\sin ax}}{{\sin bx}} \cdot \frac{a}{b} \cdot \frac{{bx}}{{ax}}} \right) }
= {\lim\limits_{x \to 0} \left( {\frac{{\sin ax}}{{ax}} \cdot \frac{{bx}}{{\sin bx}} \cdot \frac{a}{b}} \right) }
= {\frac{a}{b}\frac{{\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{\sin ax}}{{ax}}\normalsize}}{{\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{\sin bx}}{{bx}}\normalsize}}.}
\]
Очевидно, что \(ax \to 0\) и \(bx \to 0\) при \(x \to 0\). Тогда
\[L = \frac{a}{b}\frac{{\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\sin ax}}{{ax}}}}{{\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\sin bx}}{{bx}}}}
= \frac{a}{b} \cdot \frac{1}{1} = \frac{a}{b}.\]
Пример 6
Найти предел \(\lim\limits_{x \to b} \large\frac{{\sin x - \sin b}}{{x - b}}\normalsize\).
Решение.
Используя формулу
\[\sin x - \sin b = 2\sin \frac{{x - b}}{2}\cos\frac{{x + b}}{2},\]
преобразуем предел:
\[L = \lim\limits_{x \to b} \frac{{\sin x - \sin b}}{{x - b}}
= {\lim\limits_{x \to b} \frac{{2\sin \large\frac{{x - b}}{2}\normalsize\cos\large\frac{{x + b}}{2}\normalsize}}{{x - b}} }
= {\lim\limits_{x \to b} \frac{{\sin \large\frac{{x - b}}{2}\normalsize}}{{\large\frac{{x - b}}{2}\normalsize}} \cdot \lim\limits_{x \to b} \cos \frac{{x + b}}{2} }
= {\lim\limits_{x \to b} \frac{{\sin \large\frac{{x - b}}{2}\normalsize}}{{\large\frac{{x - b}}{2}\normalsize}} \cdot \cos b.}
\]
Заменим переменную: \(\large\frac{{x - b}}{2}\normalsize = t\). Если \(x \to b\), то \(2t \to 0\) или \(t \to 0\). Тогда
\[L = \lim\limits_{t \to 0} \frac{{\sin t}}{t} \cdot \cos b
= {1 \cdot \cos b = \cos b.}
\]
Пример 7
Найти предел \(\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{\tan x - \sin x}}{{{x^3}}}\normalsize\).
Решение.
Выполним следующие преобразования:
\[L = \lim\limits_{x \to 0} \frac{{\tan x - \sin x}}{{{x^3}}}
= {\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\large\frac{{\sin x}}{{\cos x}}\normalsize - \sin x}}{{{x^3}}} }
= {\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x\left( {\large\frac{1}{{\cos x}}\normalsize - 1} \right)}}{{{x^3}}} }
= {\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x\left( {1 - \cos x} \right)}}{{{x^3}\cos x}} }
= {\lim\limits_{x \to 0} \left[ {\frac{{\sin x}}{x} \cdot \frac{{1 - \cos x}}{{{x^2}\cos x}}} \right].}
\]
Поскольку \(1 - \cos x = 2{\sin ^2}\large\frac{x}{2}\normalsize\), то предел равен
\[L = \lim\limits_{x \to 0} \left[ {\frac{{\sin x}}{x} \cdot \frac{{1 - \cos x}}{{{x^2}\cos x}}} \right]
= {\lim\limits_{x \to 0} \left[ {\frac{{\sin x}}{x} \cdot \frac{{2{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize}}{{{x^2}\cos x}}} \right] }
= {\frac{{\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{\sin x}}{x}\normalsize \cdot 2\lim\limits_{x \to 0} \large\frac{{{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize}}{{{x^2}}}\normalsize}}{{\lim\limits_{x \to 0} \cos x}}.}
\]
Здесь
\[\lim\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x}}{x} = 1\;\;\text{и}\;\;\lim\limits_{x \to 0} \cos x = 1.\]
Следовательно,
\[L = 2\lim\limits_{x \to 0} \frac{{{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize}}{{{x^2}}}
= {2\lim\limits_{x \to 0} \left( {\frac{{{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize}}{{{x^2}}} \cdot \frac{4}{4}} \right) }
= {2\lim\limits_{x \to 0} \left( {\frac{{{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize}}{{\large\frac{{{x^2}}}{4}\normalsize}} \cdot \frac{1}{4}} \right) }
= {\frac{1}{2}\lim\limits_{x \to 0} \frac{{{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize}}{{{{\left( {\large\frac{x}{2}\normalsize} \right)}^2}}}.}
\]
Учитывая, что \(\large\frac{x}{2}\normalsize \to 0\) при \(x \to 0\), получаем окончательный ответ
\[L = \frac{1}{2}\lim\limits_{\large\frac{x}{2}\normalsize \to 0} {\left( {\frac{{\sin \large\frac{x}{2}\normalsize}}{{\large\frac{x}{2}\normalsize}}} \right)^2}
= {\frac{1}{2} \cdot {1^2} = \frac{1}{2}.}
\]
Пример 8
Найти предел \(\lim\limits_{x \to \large\frac{1}{2}\normalsize} \large\frac{{1 - 4{x^2}}}{{\arcsin \left( {1 - 2x} \right)}}\normalsize\).
Решение.
Сделаем подстановку: \(x - \large\frac{1}{2}\normalsize = y\). Если \(x \to \large\frac{1}{2}\normalsize\), то \(y \to 0\). Тогда
\[L = \lim\limits_{x \to \large\frac{1}{2}\normalsize} \frac{{1 - 4{x^2}}}{{\arcsin \left( {1 - 2x} \right)}}
= {\lim\limits_{y \to 0} \frac{{1 - 4{{\left( {y + \large\frac{1}{2}\normalsize} \right)}^2}}}{{\arcsin \left( {1 - 2\left( {y + \large\frac{1}{2}\normalsize} \right)} \right)}} }
= {\lim\limits_{y \to 0} \frac{{1 - 4\left( {{y^2} + y + \large\frac{1}{4}\normalsize} \right)}}{{\arcsin \left( {1 - 2y - 1} \right)}} }
= {\lim\limits_{y \to 0} \frac{{1 - 4{y^2} - 4y - 1}}{{\arcsin \left( { - 2y} \right)}} }
= {\lim\limits_{y \to 0} \frac{{ - 4{y^2} - 4y}}{{\arcsin \left( { - 2y} \right)}} }
= {\lim\limits_{y \to 0} \frac{{ - 4{y^2} - 4y}}{{\large\frac{{\arcsin \left( { - 2y} \right)}}{{ - 2y}}\normalsize \cdot \left( { - 2y} \right)}} }
= {\frac{{\lim\limits_{y \to 0} \large\frac{{ - 4{y^2} - 4y}}{{ - 2y}}\normalsize}}{{\lim\limits_{y \to 0} \large\frac{{\arcsin \left( { - 2y} \right)}}{{ - 2y}}\normalsize}} }
= {\frac{{\lim\limits_{y \to 0} \left( {2y + 2} \right)}}{{\lim\limits_{ - 2y \to 0} \large\frac{{\arcsin \left( { - 2y} \right)}}{{\left( { - 2y} \right)}}\normalsize}} }
= {\frac{{\lim\limits_{y \to 0} \left( {2y + 2} \right)}}{1} }
= {\lim\limits_{y \to 0} \left( {2y + 2} \right) = 2. }
\]
Пример 9
Найти предел \(\lim\limits_{x \to 0 + 0} \large\frac{{\sqrt {1 - \cos x} }}{x}\normalsize\).
Решение.
Используем тригонометрическую формулу
\[1 - \cos x = 2{\sin ^2}\frac{x}{2}.\]
Тогда предел можно преобразовать следующим образом:
\[L
= {\lim\limits_{x \to 0 + 0} \frac{{\sqrt {1 - \cos x} }}{x}}
= {\lim\limits_{x \to 0 + 0} \frac{{\sqrt {2{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize} }}{x} }
= {\sqrt 2 \lim\limits_{x \to 0 + 0} \frac{{\sqrt {{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize} }}{x} }
= {\sqrt 2 \lim\limits_{x \to 0 + 0} \sqrt {\frac{{{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize}}{{{x^2}}}} }
= {\sqrt 2 \lim\limits_{x \to 0 + 0} \sqrt {\frac{{{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize}}{{{x^2}}} \cdot \frac{4}{4}} }
= {\sqrt 2 \lim\limits_{x \to 0 + 0} \left( {\sqrt {\frac{{{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize}}{{\large\frac{{{x^2}}}{4}\normalsize}}} \cdot \frac{1}{{\sqrt 4 }}} \right) }
= {\frac{{\sqrt 2 }}{2}\lim\limits_{x \to 0 + 0} \sqrt {\frac{{{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize}}{{{{\left( {\large\frac{x}{2}\normalsize} \right)}^2}}}} }
= {\frac{1}{{\sqrt 2 }}\sqrt {\lim\limits_{x \to 0 + 0} \frac{{{{\sin }^2}\large\frac{x}{2}\normalsize}}{{{{\left( {\large\frac{x}{2}\normalsize} \right)}^2}}}} }
= {\frac{1}{{\sqrt 2 }}\sqrt {{{\left[ {\lim\limits_{\large\frac{x}{2}\normalsize \to 0 + 0} \left( {\frac{{\sin \large\frac{x}{2}\normalsize}}{{\large\frac{x}{2}\normalsize}}} \right)} \right]}^2}} }
= {\frac{1}{{\sqrt 2 }} \cdot \sqrt {{1^2}} = \frac{1}{{\sqrt 2 }}.}
\]
Здесь мы учли, что предел остается неизменным при замене предельного перехода \(x \to 0\) на \(\large\frac {x}{2}\normalsize \to 0\).