Интегрирование рациональных функций
Для интегрирования рациональной функции \(\large\frac{{P\left( x \right)}}{{Q\left( x \right)}}\normalsize,\)
где \({P\left( x \right)}\) и \({Q\left( x \right)}\) − полиномы, используется следующая последовательность шагов:
Если дробь неправильная (т.е. степень \({P\left( x \right)}\) больше степени \({Q\left( x \right)}\)), преобразовать ее в правильную, выделив целое выражение;
Разложить знаменатель \({Q\left( x \right)}\) на произведение одночленов и/или несократимых квадратичных выражений;
Разложить рациональную дробь на простейшие дроби, используя метод неопределенных коэффициентов;
Вычислить интегралы от простейших дробей.
Шаг 1. Преобразование неправильной рациональной дроби
Если дробь неправильная (т.е. степень числителя \({P\left( x \right)}\) больше степени знаменателя \({Q\left( x \right)}\)),
разделим многочлен \({P\left( x \right)}\) на \({Q\left( x \right)}.\) Получим следующее выражение:
\[\frac{{P\left( x \right)}}{{Q\left( x \right)}} = F\left( x \right) + \frac{{R\left( x \right)}}{{Q\left( x \right)}},\]
где \(\large\frac{{R\left( x \right)}}{{Q\left( x \right)}}\normalsize\) − правильная рациональная дробь.
Шаг 2. Разложение знаменателя на простейшие дроби
Запишем многочлен знаменателя \({Q\left( x \right)}\) в виде
\[
{Q\left( x \right) }
= {{\left( {x - a} \right)^\alpha } \cdots {\left( {x - b} \right)^\beta }{\left( {{x^2} + px + q} \right)^\mu } \cdots {\left( {{x^2} + rx + s} \right)^\nu },}
\]
где квадратичные функции являются несократимыми, то есть не имеющими действительных корней.
Шаг 3. Разложение рациональной дроби на сумму простейших дробей.
Запишем рациональную функцию в следующем виде:
\[
{\frac{{R\left( x \right)}}{{Q\left( x \right)}} = \frac{A}{{{{\left( {x - a} \right)}^\alpha }}} + \frac{{{A_1}}}{{{{\left( {x - a} \right)}^{\alpha - 1}}}} + \ldots }\kern0pt
{+ \frac{{{A_{\alpha - 1}}}}{{x - a}} + \ldots }\kern0pt
{+ \frac{B}{{{{\left( {x - b} \right)}^\beta }}} + \frac{{{B_1}}}{{{{\left( {x - b} \right)}^{\beta - 1}}}} + \ldots }\kern0pt
{+ \frac{{{B_{\beta - 1}}}}{{x - b}} }\kern0pt
{+ \frac{{Kx + L}}{{{{\left( {{x^2} + px + q} \right)}^\mu }}} + \frac{{{K_1}x + {L_1}}}{{{{\left( {{x^2} + px + q} \right)}^{\mu - 1}}}} + \ldots }\kern0pt
{+ \frac{{{K_{\mu - 1}}x + {L_{\mu - 1}}}}{{{x^2} + px + q}} + \ldots }\kern0pt
{+ \frac{{Mx + N}}{{{{\left( {{x^2} + rx + s} \right)}^\nu }}} + \frac{{{M_1}x + {N_1}}}{{{{\left( {{x^2} + rx + s} \right)}^{\nu - 1}}}} + \ldots }\kern0pt
{+ \frac{{{M_{\nu - 1}}x + {N_{\nu - 1}}}}{{{x^2} + rx + s}}.}
\]
Общее число неопределенных коэффициентов \({A_i},\) \({B_i},\) \({K_i},\) \({L_i},\) \({M_i},\) \({N_i}, \ldots\)
должно быть равно степени знаменателя \({Q\left( x \right)}.\)
Затем умножим обе части полученного уравнения на знаменатель \({Q\left( x \right)}\) и приравняем коэффициенты при слагаемых
с одинаковыми степенями \(x.\) В результате мы получим систему линейных уравнений относительно неизвестных коэффициентов
\({A_i},\) \({B_i},\) \({K_i},\) \({L_i},\) \({M_i},\) \({N_i}, \ldots\)
Данная система всегда имеет единственное решение. Описанный алгоритм представляет собой метод неопределенных коэффициентов.
Шаг 4. Интегрирование простейших рациональных дробей.
Простейшие дроби, полученные при разложении произвольной правильной рациональной дроби, интегрируются с помощью следующих шести формул:
\[1.\;\;\int {\frac{A}{{x - a}}dx} = \ln \left| {x - a} \right|\]
\[2.\;\;\int {\frac{A}{{{{\left( {x - a} \right)}^k}}}dx} = \frac{1}{{\left( {1 - k} \right){{\left( {x - a} \right)}^{k - 1}}}}\]
У дробей с квадратичным знаменателем сначала необходимо выделить полный квадрат:
\[\int {\frac{{Ax + B}}{{{{\left( {{x^2} + px + q} \right)}^k}}}dx} = \int {\frac{{At + B'}}{{{{\left( {{t^2} + {m^2}} \right)}^k}}}dt} ,\]
где \(t = x + \large\frac{p}{2}\normalsize,\) \({m^2} = \large\frac{{4q - {p^2}}}{4}\normalsize,\) \(B' = B - \large\frac{{Ap}}{2}\normalsize.\)
Затем применяются следующие формулы:
\[3.\;\;\int {\frac{{tdt}}{{{t^2} + {m^2}}}} = \frac{1}{2}\ln \left( {{t^2} + {m^2}} \right)\]
\[
{4.\;\;\int {\frac{{tdt}}{{{{\left( {{t^2} + {m^2}} \right)}^k}}}} }
= {\frac{1}{{2\left( {1 - k} \right){{\left( {{t^2} + {m^2}} \right)}^{k - 1}}}} }
\]
\[5.\;\;\int {\frac{{dt}}{{{t^2} + {m^2}}}} = \frac{1}{a}\arctan \frac{t}{m}\]
Интеграл \(\large\int\normalsize {\large\frac{{dt}}{{{{\left( {{t^2} + {m^2}} \right)}^k}}}\normalsize} \)
может быть вычислен за \(k\) шагов с помощью
формулы редукции
\[
{6.\;\;\int {\frac{{dt}}{{{{\left( {{t^2} + {m^2}} \right)}^k}}}} }
= {\frac{t}{{2{m^2}\left( {k - 1} \right){{\left( {{t^2} + {m^2}} \right)}^{k - 1}}}} }
{+ \frac{{2k - 3}}{{2{m^2}\left( {k - 1} \right)}}\int {\frac{{dt}}{{{{\left( {{t^2} + {m^2}} \right)}^{k - 1}}}}} }
\]
Пример 1
Вычислить интеграл \(\large\int\normalsize {\large\frac{{2x + 3}}{{{x^2} - 9}}\normalsize dx} .\)
Решение.
Разложим подынтегральное выражение на простейшие дроби:
\[
{\frac{{2x + 3}}{{{x^2} - 9}} }
= {\frac{{2x + 3}}{{\left( {x - 3} \right)\left( {x + 3} \right)}} }
= {\frac{A}{{x - 3}} + \frac{B}{{x + 3}}.}
\]
Сгруппируем слагаемые и приравняем коэффициенты при членах с одинаковыми степенями:
\[
{A\left( {x + 3} \right) + B\left( {x - 3} \right) = 2x + 3,}\;\;
{\Rightarrow Ax + 3A + Bx - 3B = 2x + 3,}\;\;
{\Rightarrow \left( {A + B} \right)x + 3A - 3B = 2x + 3.}
\]
Следовательно,
\[
{\left\{ \begin{array}{l}
A + B = 2\\
3A - 3B = 3
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
A = \frac{3}{2}\\
B = \frac{1}{2}
\end{array} \right..}
\]
Тогда
\[
{\frac{{2x + 3}}{{{x^2} - 9}} }
= {\frac{{\frac{3}{2}}}{{x - 3}} + \frac{{\frac{1}{2}}}{{x + 3}}.}
\]
Теперь легко вычислить исходный интеграл
\[
{\int {\frac{{2x + 3}}{{{x^2} - 9}}dx} }
= {\frac{3}{2}\int {\frac{{dx}}{{x - 3}}} + \frac{1}{2}\int {\frac{{dx}}{{x + 3}}} }
= {\frac{3}{2}\ln \left| {x - 3} \right| + \frac{1}{2}\ln \left| {x + 3} \right| + C }
= {\frac{1}{2}\ln \left| {{{\left( {x - 3} \right)}^2}\left( {x + 3} \right)} \right| + C.}
\]
Пример 2
Вычислить интеграл \(\large\int\normalsize {\large\frac{{{x^2} - 2}}{{x + 1}}\normalsize dx}.\)
Решение.
Сначала выделим правильную рациональную дробь, разделив числитель на знаменатель.
\[\frac{{{x^2} - 2}}{{x + 1}} = x - 1 - \frac{1}{{x + 1}}.\]
Получаем
\[
{\int {\frac{{{x^2} - 2}}{{x + 1}}dx} }
= {\int {\left( {x - 1 - \frac{1}{{x + 1}}} \right)dx} }
= {\int {xdx} - \int {dx} - \int {\frac{{dx}}{{x + 1}}} }
= {\frac{{{x^2}}}{2} - x - \ln \left| {x + 1} \right| + C.}
\]
Пример 3
Вычислить интеграл \(\large\int\normalsize {\large\frac{{dx}}{{{x^2} + 4x + 8}}\normalsize}.\)
Решение.
\[
{\int {\frac{{dx}}{{{x^2} + 4x + 8}}} }
= {\int {\frac{{dx}}{{{x^2} + 4x + 4 + 4}}} }
= {\int {\frac{{dx}}{{{{\left( {x + 2} \right)}^2} + 4}}} }
= {\int {\frac{{d\left( {x + 2} \right)}}{{{{\left( {x + 2} \right)}^2} + {2^2}}}} }
= {\frac{1}{2}\arctan \frac{{x + 2}}{2} + C.}
\]
Пример 4
Вычислить интеграл \(\large\int\normalsize {\large\frac{{{x^2}dx}}{{\left( {x - 1} \right)\left( {x - 2} \right)\left( {x - 3} \right)}}\normalsize} .\)
Решение.
Разложим подынтегральное выражение на сумму простейших дробей, используя метод неопределенных коэффициентов:
\[
{\frac{{{x^2}dx}}{{\left( {x - 1} \right)\left( {x - 2} \right)\left( {x - 3} \right)}} }
= {\frac{A}{{x - 1}} + \frac{B}{{x - 2}} + \frac{C}{{x - 3}}.}
\]
Определим коэффициенты:
\[
{A\left( {x - 2} \right)\left( {x - 3} \right) }
{+ B\left( {x - 1} \right)\left( {x - 3} \right) }
{+ C\left( {x - 1} \right)\left( {x - 2} \right) }
= {{x^2},}
\]
\[
{A{x^2} - 2Ax - 3Ax }
{+ 6A + B{x^2} - Bx - 3Bx }
{+ 3B + C{x^2} - Cx - 2Cx + 2C }
= {{x^2},}
\]
\[
{\left( {A + B + C} \right){x^2} }
{- \left( {5A + 4B + 3C} \right)x }
{+ 6A + 3B + 2C }
= {{x^2}.}
\]
Следовательно,
\[
{\left\{ \begin{array}{l}
A + B + C = 1\\
5A + 4B + 3C = 0\\
6A + 3B + 2C = 0
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
A = \frac{1}{2}\\
B = - 4\\
C = \frac{9}{2}
\end{array} \right..}
\]
Получаем
\[
{\frac{{{x^2}dx}}{{\left( {x - 1} \right)\left( {x - 2} \right)\left( {x - 3} \right)}} }
= {\frac{{\frac{1}{2}}}{{x - 1}} - \frac{4}{{x - 2}} + \frac{{\frac{9}{2}}}{{x - 3}}.}
\]
Интеграл, соответственно, равен
\[
{\int {\frac{{{x^2}dx}}{{\left( {x - 1} \right)\left( {x - 2} \right)\left( {x - 3} \right)}}} }
= {\frac{1}{2}\int {\frac{{dx}}{{x - 1}}} - 4\int {\frac{{dx}}{{x - 2}}} + \frac{9}{2}\int {\frac{{dx}}{{x - 3}}} }
= {\frac{1}{2}\ln \left| {x - 1} \right| - 4\ln \left| {x - 2} \right| + \frac{9}{2}\ln \left| {x - 3} \right| + C.}
\]
Пример 5
Найти интеграл \(\large\int\normalsize {\large\frac{{dx}}{{\left( {x + 1} \right)\left( {{x^2} + 1} \right)}}\normalsize} .\)
Решение.
Разложим подынтегральное выражение на сумму двух дробей.
\[
{\frac{1}{{\left( {x + 1} \right)\left( {{x^2} + 1} \right)}} }
= {\frac{A}{{x + 1}} + \frac{{Bx + C}}{{{x^2} + 1}}.}
\]
Найдем неизвестные коэффициенты.
\[
{A\left( {{x^2} + 1} \right) + \left( {Bx + C} \right)\left( {x + 1} \right) = 1,}\;\;
{\Rightarrow A{x^2} + A + B{x^2} + Cx + Bx + C = 1,}\;\;
{\Rightarrow \left( {A + B} \right){x^2} + \left( {B + C} \right)x + A + C = 1.}
\]
Отсюда получаем
\[
{\left\{ \begin{array}{l}
A + B = 0\\
B + C = 0\\
A + C = 1
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
A = \frac{1}{2}\\
B = - \frac{1}{2}\\
C = \frac{1}{2}
\end{array} \right..}
\]
Подынтегральное выражение представляется в виде
\[
{\frac{1}{{\left( {x + 1} \right)\left( {{x^2} + 1} \right)}} }
= {\frac{{\frac{1}{2}}}{{x + 1}} + \frac{{ - \frac{1}{2}x + \frac{1}{2}}}{{{x^2} + 1}} }
= {\frac{1}{{2\left( {x + 1} \right)}} - \frac{1}{2} \cdot \frac{x}{{{x^2} + 1}} + \frac{1}{2} \cdot \frac{1}{{{x^2} + 1}}.}
\]
Исходный интеграл равен
\[
{\int {\frac{{dx}}{{\left( {x + 1} \right)\left( {{x^2} + 1} \right)}}} }
= {\frac{1}{2}\int {\frac{{dx}}{{x + 1}}} - \frac{1}{2}\int {\frac{{xdx}}{{{x^2} + 1}}} + \frac{1}{2}\int {\frac{{dx}}{{{x^2} + 1}}} }
= {\frac{1}{2}\ln \left| {x + 1} \right| - \frac{1}{4}\int {\frac{{d\left( {{x^2} + 1} \right)}}{{{x^2} + 1}}} + \frac{1}{2}\arctan x }
= {\frac{1}{2}\ln \left| {x + 1} \right| - \frac{1}{4}\ln \left( {{x^2} + 1} \right) + \frac{1}{2}\arctan x + C.}
\]
Пример 6
Найти интеграл \(\large\int\normalsize {\large\frac{{dx}}{{{x^3} + 1}}\normalsize} .\)
Решение.
Разложим знаменатель в подынтегральном выражении на множители:
\[{x^3} + 1 = \left( {x + 1} \right)\left( {{x^2} - x + 1} \right).\]
Далее представим подынтегральное выражение в виде суммы простейших дробей
\[
{\frac{1}{{{x^3} + 1}} }
= {\frac{1}{{\left( {x + 1} \right)\left( {{x^2} - x + 1} \right)}} }
= {\frac{A}{{x + 1}} + \frac{{Bx + C}}{{{x^2} - x + 1}}.}
\]
Определим коэффициенты:
\[
{A\left( {{x^2} - x + 1} \right) + \left( {Bx + C} \right)\left( {x + 1} \right) = 1,}\;\;
{\Rightarrow A{x^2} - Ax + A + B{x^2} + Cx + Bx + C = 1,}\;\;
{\Rightarrow \left( {A + B} \right){x^2} + \left( { - A + B + C} \right)x + A + C = 1.}
\]
Следовательно,
\[
{\left\{ \begin{array}{l}
A + B = 0\\
- A + B + C = 0\\
A + C = 1
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
A = \frac{1}{3}\\
B = - \frac{1}{3}\\
C = \frac{2}{3}
\end{array} \right..}
\]
Отсюда находим
\[
{\frac{1}{{{x^3} + 1}} }
= {\frac{{\frac{1}{3}}}{{x + 1}} + \frac{{ - \frac{1}{3}x + \frac{2}{3}}}{{{x^2} - x + 1}} }
= {\frac{1}{{3\left( {x + 1} \right)}} - \frac{1}{3} \cdot \frac{{x - 2}}{{{x^2} - x + 1}}.}
\]
Теперь вычислим исходный интеграл
\[
{\int {\frac{{dx}}{{{x^3} + 1}}} }
= {\frac{1}{3}\int {\frac{{dx}}{{x + 1}}} - \frac{1}{3}\int {\frac{{x - 2}}{{{x^2} - x + 1}}dx} }
= {\frac{1}{3}\ln \left| {x + 1} \right| - \frac{1}{3}\int {\frac{{x - \frac{1}{2} - \frac{3}{2}}}{{{x^2} - x + 1}}dx} }
= {\frac{1}{3}\ln \left| {x + 1} \right| - \frac{1}{3}\int {\frac{{x - \frac{1}{2}}}{{{x^2} - x + 1}}dx} }
{+ \frac{1}{2}\int {\frac{{dx}}{{{x^2} - x + 1}}} }
= {\frac{1}{3}\ln \left| {x + 1} \right| - \frac{1}{6}\int {\frac{{\left( {2x - 1} \right)dx}}{{{x^2} - x + 1}}} }
{+ \frac{1}{2}\int {\frac{{dx}}{{{{\left( {x - \frac{1}{2}} \right)}^2} + \frac{3}{4}}}} }
= {\frac{1}{3}\ln \left| {x + 1} \right| - \frac{1}{6}\int {\frac{{d\left( {{x^2} - x + 1} \right)}}{{{x^2} - x + 1}}} }
{+ \frac{1}{2}\int {\frac{{d\left( {x - \frac{1}{2}} \right)}}{{{{\left( {x - \frac{1}{2}} \right)}^2} }
{+ {{\left( {\frac{{\sqrt 3 }}{2}} \right)}^2}}}} }
= {\frac{1}{3}\ln \left| {x + 1} \right| - \frac{1}{6}\ln \left( {{x^2} - x + 1} \right) }
{+ \frac{1}{{\sqrt 3 }}\arctan \frac{{2x - 1}}{{\sqrt 3 }} + C.}
\]
Пример 7
Вычислить интеграл \(\large\int\normalsize {\large\frac{{dx}}{{{x^4} + 1}}\normalsize}. \)
Решение.
Перепишем знаменатель рациональной дроби в следующем виде:
\[
{{x^4} + 1 }
= {{x^4} + 2{x^2} - 2{x^2} + 1 }
= {\left( {{x^4} + 2{x^2} + 1} \right) - 2{x^2} }
= {{\left( {{x^2} + 1} \right)^2} - 2{x^2} }
= {\left( {{x^2} + 1 - \sqrt 2 x} \right)\left( {{x^2} + 1 + \sqrt 2 x} \right).}
\]
Поскольку полученные множители являются несократимыми квадратичными функциями, то подынтегральное выражение
представляется в виде
\[
{\frac{1}{{{x^4} + 1}} }
= {\frac{1}{{\left( {{x^2} + 1 - \sqrt 2 x} \right)\left( {{x^2} + 1 + \sqrt 2 x} \right)}} }
= {\frac{{Ax + B}}{{{x^2} - \sqrt 2 x + 1}} + \frac{{Cx + D}}{{{x^2} + \sqrt 2 x + 1}}.}
\]
Определим неизвестные коэффициенты.
\[
{\left( {Ax + B} \right)\left( {{x^2} + \sqrt 2 x + 1} \right) }
{+ \left( {Cx + D} \right)\left( {{x^2} - \sqrt 2 x + 1} \right) = 1,}
\]
\[
{A{x^3} + B{x^2} + \sqrt 2 A{x^2} }
{+ \sqrt 2 Bx + Ax + B + C{x^3} }
{+ D{x^2} - \sqrt 2 C{x^2} }
{- \sqrt 2 Dx + Cx + D = 1,}
\]
\[
{\left( {A + C} \right){x^3} }
{+ \left( {B + \sqrt 2 A + D - \sqrt 2 C} \right){x^2} }
{+ \left( {\sqrt 2 B + A - \sqrt 2 D + C} \right)x }
{+ B + D = 1.}
\]
Получаем
\[
{\left\{ \begin{array}{l}
A + C = 0\\
B + \sqrt 2 A + D - \sqrt 2 C = 0\\
\sqrt 2 B + A - \sqrt 2 D + C = 0\\
B + D = 1
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
A = - \frac{1}{{2\sqrt 2 }}\\
B = \frac{1}{2}\sqrt 2 \\
C = \frac{1}{{2\sqrt 2 }}\\
D = \frac{1}{2}
\end{array} \right..}
\]
Следовательно,
\[
{\frac{1}{{{x^4} + 1}} }
= {\frac{{ - \frac{1}{{2\sqrt 2 }}x + \frac{1}{2}}}{{{x^2} - \sqrt 2 x + 1}} + \frac{{\frac{1}{{2\sqrt 2 }}x + \frac{1}{2}}}{{{x^2} + \sqrt 2 x + 1}} }
= { - \frac{1}{{2\sqrt 2 }}\frac{{x - \sqrt 2 }}{{{x^2} - \sqrt 2 x + 1}} + \frac{1}{{2\sqrt 2 }}\frac{{x + \sqrt 2 }}{{{x^2} + \sqrt 2 x + 1}}.}
\]
Интегрируем каждое слагаемое и находим ответ.
\[
{\int {\frac{{dx}}{{{x^4} + 1}}} }
= {{ - \frac{1}{{2\sqrt 2 }}\int {\frac{{x - \sqrt 2 }}{{{x^2} - \sqrt 2 x + 1}}dx} }
+ {\frac{1}{{2\sqrt 2 }}\int {\frac{{x + \sqrt 2 }}{{{x^2} + \sqrt 2 x + 1}}dx} }}
= {{ - \frac{1}{{4\sqrt 2 }}\int {\frac{{2x - \sqrt 2 - \sqrt 2 }}{{{x^2} - \sqrt 2 x + 1}}dx} }
+ {\frac{1}{{4\sqrt 2 }}\int {\frac{{2x + \sqrt 2 + \sqrt 2 }}{{{x^2} + \sqrt 2 x + 1}}dx} }}
= {{ - \frac{1}{{4\sqrt 2 }}\int {\frac{{2x - \sqrt 2 }}{{{x^2} - \sqrt 2 x + 1}}dx} }
+ {\frac{1}{{4\sqrt 2 }}\int {\frac{{\sqrt 2 }}{{{x^2} - \sqrt 2 x + 1}}dx} }
+ {\frac{1}{{4\sqrt 2 }}\int {\frac{{2x + \sqrt 2 }}{{{x^2} + \sqrt 2 x + 1}}dx} }
+ {\frac{1}{{4\sqrt 2 }}\int {\frac{{\sqrt 2 }}{{{x^2} + \sqrt 2 x + 1}}dx} }}
= {{ - \frac{1}{{4\sqrt 2 }}\int {\frac{{d\left( {{x^2} - \sqrt 2 x + 1} \right)}}{{{x^2} - \sqrt 2 x + 1}}} }
+ {\frac{1}{4}\int {\frac{{dx}}{{{x^2} - \sqrt 2 x + 1}}} }
+ {\frac{1}{{4\sqrt 2 }}\int {\frac{{d\left( {{x^2} + \sqrt 2 x + 1} \right)}}{{{x^2} + \sqrt 2 x + 1}}} }
+ {\frac{1}{4}\int {\frac{{dx}}{{{x^2} + \sqrt 2 x + 1}}} }}
= {{ - \frac{1}{{4\sqrt 2 }}\ln \left( {{x^2} - \sqrt 2 x + 1} \right) }
+ {\frac{1}{4}\int {\frac{{dx}}{{{{\left( {x - \frac{1}{{\sqrt 2 }}} \right)}^2} + \frac{1}{2}}}} }
+ {\frac{1}{{4\sqrt 2 }}\ln \left( {{x^2} + \sqrt 2 x + 1} \right) }
+ {\frac{1}{4}\int {\frac{{dx}}{{{{\left( {x + \frac{1}{{\sqrt 2 }}} \right)}^2} + \frac{1}{2}}}} }}
= {{\frac{1}{{4\sqrt 2 }}\ln \left( {\frac{{{x^2} + \sqrt 2 x + 1}}{{{x^2} - \sqrt 2 x + 1}}} \right) }
+ {\frac{{\sqrt 2 }}{4}\arctan \frac{{x - \frac{1}{{\sqrt 2 }}}}{{\frac{1}{{\sqrt 2 }}}} }
+ {\frac{{\sqrt 2 }}{4}\arctan \frac{{x + \frac{1}{{\sqrt 2 }}}}{{\frac{1}{{\sqrt 2 }}}} + C }}
= {{\frac{1}{{4\sqrt 2 }}\ln \left( {\frac{{{x^2} + \sqrt 2 x + 1}}{{{x^2} - \sqrt 2 x + 1}}} \right) }
+ {\frac{1}{{2\sqrt 2 }}\left[ {\arctan \left( {\sqrt 2 x - 1} \right) + \arctan \left( {\sqrt 2 x + 1} \right)} \right] + C.}}
\]
Пример 8
Вычислить интеграл \(\large\int\normalsize {\large\frac{{dx}}{{{x^4} - 1}}\normalsize} .\)
Решение.
Разложим знаменатель на множители:
\[
{{x^4} - 1 }
= {\left( {{x^2} - 1} \right)\left( {{x^2} + 1} \right) }
= {\left( {x - 1} \right)\left( {x + 1} \right)\left( {{x^2} + 1} \right).}
\]
Запишем подынтегральную дробь в виде суммы простейших дробей.
\[
{\frac{1}{{{x^4} - 1}} }
= {\frac{1}{{\left( {x - 1} \right)\left( {x + 1} \right)\left( {{x^2} + 1} \right)}} }
= {\frac{A}{{x - 1}} + \frac{B}{{x + 1}} + \frac{{Cx + D}}{{{x^2} + 1}}.}
\]
Сгруппируем члены с одинаковыми степенями чтобы определить неизвестные коэффициенты из системы линейных уравнений.
\[
{A\left( {{x^2} + 1} \right)\left( {x + 1} \right) }
{+ B\left( {{x^2} + 1} \right)\left( {x - 1} \right) }
{+ \left( {Cx + D} \right)\left( {{x^2} - 1} \right) = 1,}
\]
\[
{A{x^3} + Ax + A{x^2} }
{+ A + B{x^3} - B{x^2} }
{+ Bx - B + C{x^3} }
{+ D{x^2} - Cx - D = 1,}
\]
\[
{\left( {A + B + C} \right){x^3} }
{+ \left( {A - B + D} \right){x^2}}
{+ \left( {A + B - C} \right)x }
{+ A - B - D = 1.}
\]
Следовательно,
\[
{\left\{ \begin{array}{l}
A + B + C = 0\\
A - B + D = 0\\
A + B - C = 0\\
A - B - D = 1
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
A = \frac{1}{4}\\
B = - \frac{1}{4}\\
C = 0\\
D = - \frac{1}{2}
\end{array} \right..}
\]
Таким образом, подынтегральное выражение представляется в виде
\[
{\frac{1}{{{x^4} - 1}} }
= {\frac{{\frac{1}{4}}}{{x - 1}} - \frac{{\frac{1}{4}}}{{x + 1}} - \frac{{\frac{1}{2}}}{{{x^2} + 1}}.}
\]
Окончательно находим
\[
{\int {\frac{{dx}}{{{x^4} - 1}}} }
= {\frac{1}{4}\int {\frac{{dx}}{{x - 1}}} - \frac{1}{4}\int {\frac{{dx}}{{x + 1}}} - \frac{1}{2}\int {\frac{{dx}}{{{x^2} + 1}}} }
= {\frac{1}{4}\ln \left| {x - 1} \right| - \frac{1}{4}\ln \left| {x + 1} \right| - \frac{1}{2}\arctan x + C }
= {\frac{1}{4}\ln \left| {\frac{{x - 1}}{{x + 1}}} \right| - \frac{1}{2}\arctan x + C.}
\]
Пример 9
Вычислить интеграл \(\large\int\normalsize {\large\frac{{5x}}{{{{\left( {x - 1} \right)}^3}}}\normalsize dx}.\)
Решение.
Разложим подынтегральное выражение на сумму простейших дробей, учитывая что знаменатель имеет кратный корень \(3\)-го порядка:
\[
{\frac{{5x}}{{{{\left( {x - 1} \right)}^3}}} }
= {\frac{A}{{{{\left( {x - 1} \right)}^3}}} + \frac{B}{{{{\left( {x - 1} \right)}^2}}} + \frac{C}{{x - 1}}.}
\]
Определим неизвестные коэффициенты.
\[
{A + B\left( {x - 1} \right) + C{\left( {x - 1} \right)^2} = 5x,}\;\;
{\Rightarrow A + Bx - B + C{x^2} - 2Cx + C = 5x,}\;\;
{\Rightarrow C{x^2} + \left( {B - 2C} \right)x + A - B + C = 5x.}
\]
Получаем систему уравнений
\[
{\left\{ \begin{array}{l}
C = 0\\
B - 2C = 5\\
A - B + C = 0
\end{array} \right.,}\;\;
{\Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}
A = 5\\
B = 5\\
C = 0
\end{array} \right..}
\]
Следовательно,
\[
{\frac{{5x}}{{{{\left( {x - 1} \right)}^3}}} }
= {\frac{5}{{{{\left( {x - 1} \right)}^3}}} + \frac{5}{{{{\left( {x - 1} \right)}^2}}}.}
\]
Исходный интеграл равен
\[
{\int {\frac{{5x}}{{{{\left( {x - 1} \right)}^3}}}dx} }
= {\int {\left( {\frac{5}{{{{\left( {x - 1} \right)}^3}}} + \frac{5}{{{{\left( {x - 1} \right)}^2}}}} \right)dx} }
= {5\int {\frac{{dx}}{{{{\left( {x - 1} \right)}^3}}}} + 5\int {\frac{{dx}}{{{{\left( {x - 1} \right)}^2}}}} }
= {5 \cdot \frac{{{{\left( {x - 1} \right)}^{ - 2}}}}{{ - 2}} - \frac{5}{{x - 1}} + C }
= { - \frac{5}{{2{{\left( {x - 1} \right)}^2}}} - \frac{5}{{x - 1}} + C.}
\]
Пример 10
Вычислить интеграл \(\large\int\normalsize {\large\frac{{dx}}{{{{\left( {{x^2} + x - 1} \right)}^2}}}\normalsize} .\)
Решение.
Выделим в знаменателе \({{x^2} + x - 1}\) полный квадрат:
\[
{\int {\frac{{dx}}{{{{\left( {{x^2} + x - 1} \right)}^2}}}} }
= {\int {\frac{{dx}}{{{{\left( {{x^2} + x + \frac{1}{4} + \frac{3}{4}} \right)}^2}}}} }
= {\int {\frac{{dx}}{{{{\left( {{{\left( {x + \frac{1}{2}} \right)}^2} + {{\left( {\frac{{\sqrt 3 }}{2}} \right)}^2}} \right)}^2}}}} .}
\]
Найдем полученный интеграл с помощью
формулы редукции
\[
{\int {\frac{{dt}}{{{{\left( {{t^2} + {m^2}} \right)}^k}}}} }
= {\frac{t}{{2{m^2}\left( {k - 1} \right){{\left( {{t^2} + {m^2}} \right)}^{k - 1}}}} }
{+ \frac{{2k - 3}}{{2{m^2}\left( {k - 1} \right)}}\int {\frac{{dt}}{{{{\left( {{t^2} + {m^2}} \right)}^{k - 1}}}}} }
\]
Получаем ответ:
\[
{\int {\frac{{dx}}{{{{\left( {{{\left( {x + \frac{1}{2}} \right)}^2} + {{\left( {\frac{{\sqrt 3 }}{2}} \right)}^2}} \right)}^2}}}} }
={ \frac{1}{{2 \cdot \frac{3}{4} \cdot 1 \cdot \left( {{{\left( {x + \frac{1}{2}} \right)}^2} + {{\left( {\frac{{\sqrt 3 }}{2}} \right)}^2}} \right)}} }
+{ \frac{{4 - 3}}{{2 \cdot \frac{3}{4} \cdot 1}}\int {\frac{{dx}}{{\left( {{{\left( {x + \frac{1}{2}} \right)}^2} + {{\left( {\frac{{\sqrt 3 }}{2}} \right)}^2}} \right)}}} }
={ \frac{2}{{3\left( {{x^2} + x + 1} \right)}} + \frac{2}{3}\int {\frac{{dx}}{{\left( {{{\left( {x + \frac{1}{2}} \right)}^2} + {{\left( {\frac{{\sqrt 3 }}{2}} \right)}^2}} \right)}}} }
={ \frac{2}{{3\left( {{x^2} + x + 1} \right)}} + \frac{2}{3} \cdot \frac{2}{{\sqrt 3 }}\arctan \frac{{x + \frac{1}{2}}}{{\frac{{\sqrt 3 }}{2}}} + C }
={ \frac{2}{{3\left( {{x^2} + x + 1} \right)}} + \frac{4}{{3\sqrt 3 }}\arctan \frac{{2x + 1}}{{\sqrt 3 }} + C.}
\]